W poradniku:
- wyjaśnię, kiedy wykorzystanie wizerunku osoby fizycznej w środowisku MR jest legalne,
- pokażę, w jakich przypadkach zgoda osoby nie jest wymagana,
- wytłumaczę różnicę między wizerunkiem jako „utworem” a wizerunkiem technicznie zarejestrowanym,
- pokażę praktyczne przykłady z życia codziennego, jak np. miejskie kampanie reklamowe czy interaktywne witryny sklepowe wykorzystujące MR.
Poniżej prezentuję pierwszą część poradnika (ok. 800 słów). Jeśli uznasz, że warto kontynuować, przygotuję kolejne segmenty.
Czy technologia MR narusza Twoje prawo do wizerunku? Ochrona prywatności w dobie cyfrowej reklamy
Dynamiczny rozwój technologii mieszanej rzeczywistości (MR) otwiera nowe możliwości dla twórców reklam, ale jednocześnie budzi poważne wątpliwości prawne – zwłaszcza w kontekście ochrony wizerunku osób fizycznych. Czy przypadkowe „wciągnięcie” Twojej sylwetki do cyfrowej projekcji MR narusza Twoje prawa? Kiedy Twoje zdjęcie może być wykorzystane w reklamie bez pytania o zgodę? I jak skutecznie chronić swoją prywatność, kiedy technologia wyprzedza przepisy?
📌 Czym jest wizerunek w świetle prawa?
Zgodnie z art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego, wizerunek to dobro osobiste – czyli podlega szczególnej ochronie prawnej. Jako obraz fizyczny osoby (np. fotografia twarzy), który umożliwia jej identyfikację, jego wykorzystanie bez zgody może być uznane za naruszenie prawa.
Dodatkowo, prawo autorskie – w art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – reguluje kwestie rozpowszechniania wizerunku, czyli jego publicznego udostępniania.
⚠️ MR a przypadkowe rejestrowanie ludzi w przestrzeni publicznej
Technologie MR coraz częściej wykorzystują skanowanie przestrzeni miejskiej za pomocą kamer – w tym osób przebywających w otoczeniu. Wyobraź sobie np. interaktywną witrynę sklepu w centrum miasta, która w czasie rzeczywistym „przetwarza” przechodniów i dodaje ich sylwetki do cyfrowego tła prezentującego najnowsze kolekcje mody. Problem pojawia się, gdy osoby te nie wiedzą, że są rejestrowane i wyświetlane – czy to na ekranie na żywo, czy w późniejszej emisji reklamy.
✔ Kiedy zgoda na wykorzystanie wizerunku jest wymagana?
Zasadą jest konieczność uzyskania zgody osoby przedstawionej na zdjęciu, filmie lub innym utrwalonym obrazie, jeśli ten wizerunek ma być rozpowszechniany – a więc publicznie prezentowany (np. w reklamie). Zgoda ta musi być:
- wyraźna (nie może wynikać z milczenia),
- skonkretyzowana (czyli dokładnie określać, jak, gdzie i w jakim celu wizerunek będzie użyty).
Brak zgody oznacza, że rozpowszechnianie wizerunku może być uznane za bezprawne – chyba że zaistnieją wyjątki przewidziane przez prawo.
🔍 Kiedy zgoda NIE jest potrzebna?
Na podstawie art. 81 ust. 2 ustawy o prawie autorskim, zgoda nie jest wymagana, jeśli:
- Wizerunek dotyczy osoby publicznej (np. polityka lub artysty), utrwalonej w związku z pełnieniem funkcji publicznych.
- Osoba ta stanowi jedynie szczegół całości – np. jest jedną z wielu postaci na zdjęciu tłumu, krajobrazu lub imprezy masowej.
To oznacza, że jeśli jesteś przypadkowym przechodniem widocznym w tle panoramy miejskiej użytej w reklamie MR, zgoda nie będzie konieczna – o ile Twoja sylwetka nie jest wyeksponowana ani cyfrowo przetworzona.
🧪 Co z obrazem w czasie rzeczywistym?
Samo zarejestrowanie Twojej sylwetki kamerą MR i wyświetlenie jej na ekranie w czasie rzeczywistym nie jest jeszcze rozpowszechnianiem – ponieważ obraz nie został utrwalony (np. nagrany lub zapisany). Oznacza to, że transmisja na żywo, która nie zostaje nigdzie zapisana, co do zasady nie podlega ochronie z art. 81 pr. aut.
Ale jeśli ten obraz zostanie zarejestrowany i użyty ponownie – np. jako tło w przyszłej kampanii reklamowej – wówczas mamy do czynienia z utrwaleniem i rozpowszechnieniem, a więc zastosowanie znajduje ochrona prawna.
🧑💼 Przykład 1 – reklama bez zgody
Firma reklamowa z Warszawy stworzyła pokaz MR promujący nowy samochód elektryczny. W przestrzeni miejskiej wyświetlane były trójwymiarowe wizualizacje, w które automatycznie „wciągano” przechodniów rejestrowanych przez kamerę. Jedna z osób zauważyła, że jej sylwetka została zniekształcona cyfrowo i wykorzystana w serii spotów promocyjnych. Nie wyraziła zgody, a jej wizerunek był wyraźny i nie stanowił jedynie tła. W tym przypadku można mówić o bezprawnym wykorzystaniu wizerunku.
🎭 Przykład 2 – pokaz MR w galerii sztuki
W Gdańsku zorganizowano wystawę interaktywną, w której odwiedzający wchodzili w interakcję z cyfrowym otoczeniem MR. Kamery rejestrowały ich ruchy w czasie rzeczywistym, a sylwetki pojawiały się na ścianach jako cienie lub anonimowe postacie. Brak zapisu i brak możliwości identyfikacji osób oznaczał, że nie doszło do rozpowszechnienia wizerunku – a więc zgoda nie była konieczna.
Cyfrowe przetworzenie wizerunku a ochrona prawna – co musisz wiedzieć?
Technologia MR nie tylko rejestruje rzeczywisty obraz postaci, ale często go przetwarza – np. zmienia tło, dodaje efekty wizualne, animuje sylwetkę. Czy taka forma przedstawienia osoby nadal podlega ochronie prawnej? A może to już tylko „cyfrowa kreacja”, która nie wymaga zgody?
📺 Czy obraz cyfrowy to jeszcze wizerunek?
Zgodnie z orzecznictwem i stanowiskiem doktryny, wizerunkiem nadal jest przetworzony cyfrowo obraz osoby, o ile umożliwia jej identyfikację – nawet jeśli sylwetka została przekształcona, zniekształcona lub zanonimizowana tylko częściowo.
✅ Ochrona przysługuje więc także w przypadku przetwarzania wizerunku – pod warunkiem, że:
- można zidentyfikować osobę na podstawie charakterystycznych cech,
- przekształcenie nie usuwa indywidualnych elementów twarzy lub sylwetki,
- efekt końcowy jest nadal powiązany z konkretną osobą fizyczną.
⚠️ Cyfrowe modyfikacje a wyłączenia z art. 81 ust. 2 pr. aut.
Jeśli osoba została utrwalona jako element tła (np. przechodzień na ulicy), a jej obraz został zmodyfikowany – np. dodano inne tło, kolory, zmieniono kontekst sceny – to możliwość powołania się na wyjątek z art. 81 ust. 2 pkt 2 pr. aut. odpada. Dlaczego?
➡️ Ponieważ taki obraz przestaje być jedynie szczegółem całości, a staje się elementem przetworzonym, potencjalnie wpływającym na odbiór całości lub nawet naruszającym dobre imię osoby.
🔴 Przykład: W kampanii MR prezentowanej w Poznaniu, wizerunek osoby przechodzącej przez Stary Rynek został cyfrowo przekształcony – dodano jej strój historyczny i osadzono w scenie bitwy reklamującej grę strategiczną. Pomimo, że osoba była przypadkowym przechodniem, doszło do utrwalenia, przetworzenia i wykorzystania jej wizerunku w nowym kontekście – a więc wymagana była zgoda.
Czy cyfrowy obraz w MR może być utworem?
Pojawia się też pytanie: czy cyfrowy obraz osoby zarejestrowanej w MR to utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
👨⚖️ Co mówi prawo?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim:
„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze…”
Zatem, jeśli cyfrowy obraz osoby:
- zawiera elementy twórcze (np. montaż, artystyczne przetworzenie, narrację),
- został stworzony przez człowieka lub z udziałem człowieka,
- posiada indywidualny charakter (nie jest tylko techniczną kopią),
…może być uznany za utwór, a więc podlegać pod dodatkową ochronę – w tym również jako kompozycja zawierająca wizerunek osoby.
Ale jeżeli obraz został zarejestrowany automatycznie i bez ingerencji twórczej, np. przez kamerę w czasie rzeczywistym, to ochrona jako utwór nie przysługuje.
Jak skutecznie chronić swój wizerunek w MR?
Jeśli zauważysz, że Twój wizerunek został wykorzystany w projekcie MR – np. w reklamie, pokazie interaktywnym, aplikacji miejskiej – masz do dyspozycji kilka narzędzi prawnych.
📌 Co możesz zrobić?
1. Wezwanie do zaprzestania naruszenia
W pierwszej kolejności warto skierować do podmiotu odpowiedzialnego wezwanie do zaprzestania rozpowszechniania Twojego wizerunku bez zgody. Można żądać:
- usunięcia materiału z emisji lub ekspozycji,
- zaprzestania dalszego wykorzystania,
- przeprosin lub sprostowania.
2. Pozew cywilny o naruszenie dóbr osobistych
Jeśli Twoje żądania nie zostaną spełnione, możesz wnieść pozew z art. 24 § 1 k.c. o:
- zakaz dalszego naruszania dóbr osobistych,
- zadośćuczynienie pieniężne (np. za naruszenie prywatności, godności, wizerunku),
- odszkodowanie za straty majątkowe (np. utracony kontrakt reklamowy).
3. Zgłoszenie do PUODO
Jeśli obraz został utrwalony i przetwarzany z wykorzystaniem systemu rozpoznawania twarzy (lub innego elementu biometrycznego), możesz zgłosić sprawę do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych – wizerunek może być uznany za dane osobowe, a ich przetwarzanie wymaga zgodności z RODO.
📌 Podsumowanie: Co warto zapamiętać?
✔ Wizerunek osoby fizycznej korzysta z ochrony jako dobro osobiste i – jeśli spełnia kryteria – także jako element utworu w rozumieniu prawa autorskiego.
✔ Utrwalenie i rozpowszechnienie wizerunku w technologii MR bez zgody może stanowić naruszenie prawa, szczególnie jeśli nie zachodzą wyjątki z art. 81 ust. 2 pr. aut.
✔ Obraz technicznie zarejestrowany i przetworzony w systemie MR nadal może identyfikować osobę, a więc nie jest wyłączony z ochrony tylko dlatego, że „został zanonimizowany”.
✔ Wyraźna zgoda osoby na wykorzystanie wizerunku w reklamie MR jest niezbędna – brak sprzeciwu nie oznacza przyzwolenia.
✔ Osoba, której wizerunek został naruszony, może dochodzić ochrony zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i przepisów RODO.
🧾 Podstawa prawna
- art. 23 i 24 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
- art. 81 ust. 1–2, art. 1 ust. 1 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 4 pkt 14, art. 9 ust. 1 – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (RODO)
🧠 Tematy porad zawartych w poradniku
- ochrona wizerunku w reklamie MR
- zgoda na rozpowszechnianie wizerunku
- prywatność cyfrowa a mixed reality
- wizerunek w przestrzeni publicznej
- odpowiedzialność za cyfrowe przetwarzanie wizerunku
🔗 Przydatne linki urzędowe
- https://uodo.gov.pl – Urząd Ochrony Danych Osobowych
- https://www.gov.pl/web/kultura – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego