Wielu przedsiębiorców i księgowych, zwłaszcza w nowo powstałych firmach, zadaje sobie pytanie: czy można dostosować bilansowy okres amortyzacji do podatkowego, by uprościć rozliczenia i zminimalizować różnice przejściowe? Choć może to wydawać się praktyczne, w rzeczywistości takie działanie niesie poważne ryzyka z punktu widzenia przepisów o rachunkowości. W tym poradniku wyjaśniam, dlaczego zrówanie amortyzacji podatkowej i bilansowej nie może być celem samym w sobie – oraz co należy wziąć pod uwagę, ustalając okres amortyzacji dla celów bilansowych.
Rachunkowość a podatki – dwa różne światy
Podstawowym celem rachunkowości finansowej jest rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej jednostki. Tymczasem celem prawa podatkowego jest zapewnienie prawidłowego poboru podatków. To oznacza, że chociaż oba systemy opierają się na wspólnych danych (np. wartościach początkowych środków trwałych), mogą – i często powinny – prowadzić do różnych wyników.
Dlatego ustawodawca dopuszcza, a wręcz oczekuje, że:
- okresy amortyzacji bilansowej i podatkowej mogą się różnić,
- wartości początkowe środków trwałych mogą być inne dla potrzeb podatkowych i bilansowych (np. w przypadku aportów lub wyceny na dzień rozpoczęcia działalności).
Przykład z życia firmy – kiedy bilans nie może iść śladem podatków
Firma Marbud Sp. z o.o., deweloper z Lublina, w 2024 roku nabyła nieruchomości aportem. Zgodnie z wyceną biegłego, ich wartość godziwa wynosiła 6 mln zł, podczas gdy w księgach przekazującego widniały one jako majątek o wartości netto 7,5 mln zł. Zarząd firmy postanowił wprowadzić te nieruchomości do ewidencji według wartości godziwej i ustalił bilansowy okres amortyzacji na 50 lat, choć podatkowo amortyzowane są w 40 lat.
Powód? Chęć uniknięcia różnic przejściowych w odpisach amortyzacyjnych. Jednak biegły rewident zakwestionował to podejście, wskazując, że nie można wydłużyć okresu amortyzacji tylko po to, by „zrównać się” z podatkiem.
Kiedy bilansowe uproszczenia są dopuszczalne?
Ustawa o rachunkowości (dalej: u.r.) w art. 4 ust. 4 i 4a dopuszcza stosowanie uproszczeń, ale tylko pod warunkiem, że nie wpływają one istotnie na rzetelność sprawozdania finansowego. Przesłanka istotności jest tu kluczowa.
Jeśli różnica między okresami amortyzacji bilansowej i podatkowej jest znaczna i wpływa na wartość prezentowanych zysków lub strat – uproszczenie nie będzie dopuszczalne.
W omawianym przypadku skrócenie rocznych odpisów o 20% rocznie (z powodu wydłużenia okresu amortyzacji z 40 do 50 lat) może mieć istotny wpływ na wynik finansowy – a więc nie może zostać uznane za nieistotne.
Jak prawidłowo ustalać okres amortyzacji bilansowej?
Zgodnie z art. 32 ustawy o rachunkowości, przy ustalaniu okresu amortyzacji należy brać pod uwagę realny, przewidywany okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, a nie potrzeby podatkowe. Oznacza to, że musisz uwzględnić:
📌 Rodzaj i intensywność użytkowania środka trwałego (np. praca w systemie 1- czy 3-zmianowym),
📌 Postęp technologiczny i ryzyko przestarzałości,
📌 Ograniczenia prawne (np. dzierżawa na czas oznaczony),
📌 Przewidywaną wartość końcową środka trwałego,
📌 Efektywność wykorzystania (np. liczba roboczogodzin, produkcja).
Co grozi za błędne ustalenie amortyzacji?
🔍 Jeśli w toku badania sprawozdania finansowego biegły rewident stwierdzi, że jednostka przyjęła zbyt długi lub zbyt krótki okres amortyzacji, może to skutkować zastrzeżeniami do opinii z badania.
⚠️ Może to również oznaczać, że sprawozdanie finansowe nie przedstawia rzetelnie sytuacji majątkowej i finansowej jednostki, co z kolei narusza art. 4 ust. 1 ustawy o rachunkowości.
Inny przykład – kiedy uproszczenie może być dopuszczalne
Jednostka Ogrody Mazurskie sp. z o.o., prowadząca działalność agroturystyczną, nabyła budynek gospodarczy o wartości 300 tys. zł, który ma być wykorzystywany okazjonalnie przez 1 miesiąc w roku. Zgodnie z polityką rachunkowości ustalono bilansowy okres amortyzacji na 40 lat, tak jak podatkowo. Ze względu na bardzo ograniczony wpływ tej pozycji na wynik finansowy oraz małą wartość środka trwałego – takie uproszczenie zostało uznane za nieistotne i dopuszczalne.
Podsumowanie – praktyczne wskazówki
✔ Nie zrównać odpisów podatkowych i bilansowych „na siłę” – to sprzeczne z zasadami rachunkowości.
✔ Ustal bilansowy okres amortyzacji na podstawie rzeczywistego okresu użyteczności, nie według podatkowych stawek.
✔ Zawsze oceniaj istotność uproszczeń – jeśli mogą zniekształcać obraz sytuacji finansowej, są niedopuszczalne.
✔ Okresowo weryfikuj przyjęte okresy amortyzacji – szczególnie gdy zmieniają się warunki użytkowania środka trwałego.
✔ Dokumentuj decyzje dotyczące ustalania amortyzacji – mogą być kluczowe w razie kontroli lub audytu.
Podstawa prawna
- art. 32 ust. 1-3 – ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2023 r. poz. 120, z późn. zm.)
- art. 4 ust. 1, ust. 4 i ust. 4a – ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
Tematy porad zawartych w poradniku
- bilansowa amortyzacja nieruchomości
- okres użyteczności środka trwałego
- różnice między amortyzacją podatkową a bilansową
- uproszczenia w rachunkowości 2025
- amortyzacja a polityka rachunkowości