Wielu wierzycieli i przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą zadaje sobie pytanie: czy majątek wspólny małżonków może być przedmiotem egzekucji, jeśli tylko jeden z nich zaciągnął zobowiązanie? A jeśli tak – czy oznacza to, że małżonek dłużnika również jest dłużnikiem? Odpowiedź nie jest oczywista, ale warto ją poznać, ponieważ może mieć kluczowe znaczenie w egzekucji wierzytelności, zawieraniu intercyzy czy planowaniu ochrony majątku rodzinnego.
🔍 Czym właściwie jest dług małżonka dłużnika?
Na gruncie art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) małżonek dłużnika może ponosić odpowiedzialność za zobowiązania drugiego małżonka, nawet jeśli sam ich nie zaciągnął. Odpowiedzialność ta dotyczy majątku wspólnego i – co istotne – nie zawsze oznacza odpowiedzialność osobistą.
Ale coraz częściej w doktrynie prawa cywilnego pojawia się koncepcja, że małżonek dłużnika jest także dłużnikiem, tyle że jego zobowiązanie powstaje z mocy ustawy, a nie z umowy. To podejście opiera się na założeniu, że w polskim prawie cywilnym nie istnieje odpowiedzialność za cudzy dług bez podstawy prawnej – a taką podstawą jest właśnie art. 41 k.r.o.
⚖ Kiedy małżonek staje się dłużnikiem?
Zobowiązanie małżonka dłużnika powstaje, gdy:
- między małżonkami obowiązuje wspólność ustawowa,
- dług jednego z nich powstaje w czasie trwania tej wspólności,
- spełnione są przesłanki z art. 41 § 1 lub § 2 k.r.o. (np. zgoda na zaciągnięcie zobowiązania albo prowadzenie działalności gospodarczej przez jednego z małżonków).
Co ważne: to nie sama zgoda tworzy dług współmałżonka – ona rozszerza jego odpowiedzialność, ale zobowiązanie powstaje ex lege, czyli z mocy ustawy.
📌 Praktyczne konsekwencje: jak traktować małżonka dłużnika?
Zgodnie z omawianym poglądem, małżonek dłużnika:
✔ ma status dłużnika, choć jego dług ma charakter akcesoryjny względem długu głównego,
✔ może być pozwany przez wierzyciela – choć w praktyce konieczne jest uzyskanie tytułu wykonawczego (art. 787 k.p.c.),
✔ może dokonać potrącenia wierzytelności – o ile spełnia warunki z art. 498 § 1 k.c.,
✔ może być objęty skargą pauliańską – bez potrzeby sięgania po analogię.
📚 Przykład 1 – działalność gospodarcza męża
🧑🔧 Pan Bartosz prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. W trakcie wspólności majątkowej zaciągnął kredyt inwestycyjny bez zgody żony. Kredyt nie został spłacony. Bank uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko Bartoszowi i chce prowadzić egzekucję z majątku wspólnego.
📄 Choć żona nie podpisała umowy kredytowej, odpowiada majątkiem wspólnym – ponieważ zobowiązanie powstało w czasie trwania wspólności ustawowej, a Bartosz prowadził działalność gospodarczą. W tym przypadku żona ma status dłużnika z mocy ustawy, co oznacza m.in. że może powołać się na potrącenie lub brać udział w postępowaniu.
📚 Przykład 2 – intercyza po powstaniu długu
🏢 Pani Lidia zaciągnęła pożyczkę na rozwój swojej firmy. Kilka tygodni później wraz z mężem zawarli intercyzę, ustanawiając rozdzielność majątkową. Po czasie wierzyciel zażądał spłaty długu z majątku wspólnego, który wcześniej istniał.
📄 Zgodnie z art. 47¹ k.r.o., zawarcie intercyzy nie chroni małżonków przed odpowiedzialnością wobec wierzyciela, który nie wiedział o jej istnieniu. W tym przypadku mąż również może być traktowany jako dłużnik – ponieważ jego zobowiązanie powstało wcześniej, gdy obowiązywała wspólność majątkowa.
⚠️ Różnice między dłużnikiem głównym a małżonkiem dłużnika
| Cecha | Dłużnik główny | Małżonek dłużnika |
|---|---|---|
| Źródło długu | umowa / czynność prawna | ustawa (art. 41 k.r.o.) |
| Zakres odpowiedzialności | cały majątek | tylko majątek wspólny |
| Egzekucja | na podstawie tytułu wykonawczego | wymaga nadania klauzuli (art. 787 k.p.c.) |
| Możliwość potrącenia | pełna (art. 498 k.c.) | tylko jako dłużnik (w razie uznania tego statusu) |
Podsumowanie: czy warto traktować małżonka dłużnika jak dłużnika?
Z praktycznego punktu widzenia – tak. Przyjęcie, że małżonek dłużnika jest również dłużnikiem (choć jego zobowiązanie ma charakter ustawowy), uporządkowuje wiele wątpliwości prawnych:
- pozwala wierzycielowi na bardziej elastyczne działania (np. pozew, potrącenie, skarga pauliańska),
- umożliwia uznanie stosunku prawnego za zobowiązanie w pełni cywilnoprawne, a nie jedynie sytuację odpowiedzialności majątkowej,
- unika niepotrzebnych analogii i wyjątków od ogólnych zasad prawa zobowiązań.
Podstawa prawna:
- art. 41 § 1–3 – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- art. 498 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 787, 787¹, 776¹ § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 527–534 – Kodeks cywilny (skarga pauliańska)
- art. 508 – Kodeks cywilny (zwolnienie z długu)
- art. 22 § 2, art. 31 § 1 – Kodeks spółek handlowych
- art. 471 – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Tematy porad zawartych w poradniku:
- odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków
- dług małżonka przedsiębiorcy
- egzekucja z majątku wspólnego
- art. 41 k.r.o. w praktyce
- intercyza a odpowiedzialność za długi
Zalecane źródła urzędowe: