Pytanie o jawność informacji dotyczących aktywności sędziów w organizacjach społecznych pojawiło się na tle głośnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 5 czerwca 2023 r. w sprawie C-204/21 (Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej). Wielu obywateli zastanawia się, czy w świetle tego rozstrzygnięcia każdy może uzyskać na wniosek dane o tym, do jakich stowarzyszeń czy fundacji należą sędziowie.
Odpowiedź brzmi: nie można tego jednoznacznie stwierdzić. Wyrok TSUE nie daje podstaw do przyjęcia, że informacje te – po usunięciu obowiązku publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej – powinny być ujawniane na indywidualny wniosek w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej.
Obowiązki składania oświadczeń przez sędziów
Zgodnie z art. 88a § 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (p.u.s.p.), każdy sędzia musi złożyć pisemne oświadczenie, w którym ujawnia m.in.:
- członkostwo w stowarzyszeniach, ze wskazaniem ich nazwy, siedziby, pełnionych funkcji i okresu członkostwa,
- pełnienie funkcji w organach fundacji nieprowadzących działalności gospodarczej,
- członkostwo w partiach politycznych sprzed 29 grudnia 1989 r.
Analogiczne regulacje obowiązują sędziów Sądu Najwyższego (art. 45 § 3 ustawy o Sądzie Najwyższym – u.s.n.) oraz sędziów sądów administracyjnych (art. 8 § 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych – p.u.s.a.).
Do niedawna – na mocy art. 88a § 4 p.u.s.p. – te informacje były publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej, najpóźniej 30 dni od złożenia oświadczenia.
Wyrok TSUE a ochrona prywatności sędziów
Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że przepisy nakazujące publikowanie oświadczeń sędziów w BIP naruszają:
- art. 7 i 8 ust. 1 Karty praw podstawowych UE,
- art. 6 ust. 1 lit. c) i e), art. 6 ust. 3 oraz art. 9 ust. 1 RODO.
Zdaniem Trybunału, taki obowiązek w sposób nieproporcjonalny ingeruje w prawo do prywatności i ochrony danych osobowych sędziów.
⚠️ Co ważne – TSUE nie stwierdził, że informacje te mogłyby być udostępniane jedynie na wniosek w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Orzeczenie ograniczało się do oceny obowiązku publikacji w BIP.
Czy można uzyskać dane o członkostwie sędziów na wniosek?
Na gruncie obecnego stanu prawnego sytuacja wygląda tak:
- ustawy szczególne (p.u.s.p., u.s.n., p.u.s.a.) nakładają obowiązek składania oświadczeń, ale już nie przesądzają o ich publikacji,
- ustawa o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2001 r. nr 112 poz. 1198) co do zasady daje prawo do żądania ujawnienia informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, ale dane te mogą być ograniczone, jeśli wchodzą w zakres ochrony prywatności i danych osobowych.
W efekcie nie sposób przyjąć automatycznie, że dane o członkostwie sędziów w stowarzyszeniach i fundacjach stanowią informację publiczną, którą urząd musi ujawnić na indywidualny wniosek. Każdy taki wniosek będzie oceniany w świetle:
- zasad proporcjonalności z RODO,
- ochrony prywatności,
- orzecznictwa sądów administracyjnych w Polsce.
Praktyczne przykłady
- Przykład A
Obywatel składa do sądu okręgowego wniosek o informację, czy sędzia X jest członkiem określonego stowarzyszenia prawniczego.
➡️ Sąd może odmówić, powołując się na ochronę prywatności sędziego, wskazując, że TSUE zakwestionował już sam obowiązek ujawniania takich danych publicznie. - Przykład B
Organ dziennikarski wnioskuje o dane zbiorcze – ilu sędziów w danym sądzie jest członkami organizacji zawodowych.
➡️ W tym przypadku łatwiej byłoby uzasadnić ujawnienie informacji w formie zagregowanej (bez danych osobowych), ponieważ służy to interesowi publicznemu i transparentności życia publicznego, a jednocześnie nie ingeruje bezpośrednio w prywatność konkretnych osób.
Podsumowanie
- TSUE uznał, że obowiązek publikacji w BIP danych o członkostwie sędziów w organizacjach społecznych i fundacjach narusza prawo do prywatności.
- Orzeczenie nie oznacza automatycznie, że dane te można otrzymać na wniosek w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej.
- Każdy przypadek będzie wymagał indywidualnej oceny z uwzględnieniem RODO, ochrony prywatności i zasady proporcjonalności.
- Bardziej prawdopodobne jest udostępnienie informacji zagregowanych, niż danych o konkretnych sędziach.
Podstawa prawna
- art. 88a § 1 i § 4 – ustawa z 27.07.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
- art. 45 § 3 – ustawa z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym,
- art. 8 § 2 – ustawa z 25.07.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych,
- art. 7 i art. 8 ust. 1 – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej,
- art. 6 ust. 1 lit. c) i e), art. 6 ust. 3, art. 9 ust. 1 – RODO (rozporządzenie 2016/679).
Tematy porad zawartych w poradniku
- jawność oświadczeń sędziów
- dostęp do informacji publicznej a prywatność
- wyrok TSUE C-204/21 skutki
- ochrona danych osobowych sędziów
Przydatne linki do urzędowych stron
- https://eur-lex.europa.eu/ – baza aktów prawa UE i orzeczeń TSUE
- https://bip.ms.gov.pl/ – Biuletyn Informacji Publicznej Ministerstwa Sprawiedliwości
- https://uodo.gov.pl/ – Urząd Ochrony Danych Osobowych
- https://trybunal.gov.pl/ – Trybunał Konstytucyjny