W ostatnich latach prawo do naprawy produktów, a tym samym dostęp do części zamiennych, stało się jednym z kluczowych tematów w polityce Unii Europejskiej oraz państw członkowskich. Nie chodzi już tylko o kwestie ekologiczne czy modę na recykling, ale o realne wyzwania dla przedsiębiorców – producentów, importerów, sprzedawców, warsztatów naprawczych oraz konsumentów. Nowe unijne regulacje, wdrażane w Polsce od 2025 roku, wprowadzają poważne zmiany dla rynku części zamiennych. Co dokładnie się zmienia? Jak kształtują się relacje między prawem własności intelektualnej, przepisami konkurencji a prokonsumenckimi wymogami „prawa do naprawy”? Na te pytania odpowiadam w tym poradniku – z praktycznymi przykładami, wskazówkami i odniesieniami do najnowszych przepisów.
Prawo do naprawy a części zamienne – dlaczego temat jest tak ważny?
Każdy przedsiębiorca działający na rynku dóbr trwałych, elektroniki, motoryzacji czy AGD, musi dziś liczyć się z oczekiwaniami klientów, którzy domagają się nie tylko dostępu do serwisu, ale także do części zamiennych. Nacisk na możliwość naprawy urządzeń zamiast ich wymiany to efekt kilku trendów:
- Rosnąca presja regulacyjna: Unia Europejska wdraża przepisy mające ograniczyć odpady i wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym. Nowe dyrektywy i rozporządzenia wymagają zapewnienia dostępu do części i informacji o naprawach.
- Zwiększona świadomość konsumentów: Klienci coraz częściej wybierają produkty, które można łatwo naprawić – to czynnik przewagi konkurencyjnej.
- Zmieniające się modele biznesowe: Producenci muszą dostosować ofertę do nowych wymogów, zwłaszcza jeśli chcą zachować pozycję na rynku unijnym.
W praktyce nowe przepisy oznaczają nie tylko obowiązki, ale także nowe szanse rynkowe – zarówno dla dużych producentów, jak i dla niezależnych warsztatów czy dystrybutorów części zamiennych.
Części zamienne a prawo wzorów przemysłowych – kluczowe zmiany w 2025 roku
Obowiązkowa „klauzula napraw” – co to oznacza?
Do końca 2024 r. sytuacja na rynku części zamiennych była niejednolita – w niektórych krajach producenci mogli blokować dostęp do nieoryginalnych części powołując się na ochronę wzorów przemysłowych (np. kształtu reflektorów czy zderzaków). Nowa Dyrektywa 2024/2823 harmonizuje prawo wzorów i wprowadza obowiązkową klauzulę napraww całej Unii Europejskiej.
Co to znaczy w praktyce?
- Od 2025 r. każdy przedsiębiorca będzie mógł oferować części zamienne do naprawy produktu złożonego, nawet jeśli wygląd tej części jest chroniony wzorem zarejestrowanym (np. reflektor, błotnik, lusterko).
- Warunkiem jest, by część była przeznaczona wyłącznie do naprawy i przywrócenia oryginalnego wyglądu produktu.
- Nowe przepisy przewidują jednak 8-letni okres przejściowy dla „starych” wzorów – więc pełna liberalizacja rynku nastąpi najpóźniej do grudnia 2032 r.
Przykład 1 – Motoryzacja
Firma Jan-Car z Poznania produkuje zamienne zderzaki do modelu CitySpeed 200, którego wzór był dotychczas zastrzeżony przez dużego producenta. Dzięki nowej klauzuli napraw Jan-Car może legalnie oferować zderzaki do napraw powypadkowych, bez konieczności uzyskania licencji od producenta samochodów, o ile nie narusza innych praw (np. znaków towarowych).
Przykład 2 – Sprzęt AGD
Przedsiębiorstwo „Dom-Serwis” z Radomia specjalizuje się w naprawie pralko-suszarek różnych marek. Dzięki nowym przepisom, firma będzie mogła zamawiać lub produkować bębny czy klapki do konkretnych modeli, o ile ich wzór był zgłoszony po 8 grudnia 2024 r. i służą wyłącznie do naprawy.
Prawo konkurencji a części zamienne – najważniejsze zagadnienia
Czy właściciel wzoru zawsze może zablokować produkcję zamienników?
Nowe przepisy nie likwidują całkowicie ochrony prawnej wzorów – jednak po wejściu w życie klauzuli napraw, producent nie może zakazywać używania identycznych części zamiennych do naprawy, o ile spełniają one warunki z dyrektywy. Zakaz nadal dotyczy części, które mają inne przeznaczenie (np. tuning, indywidualizacja).
Przykład – Sądowa batalia
W 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości UE (sprawa C-XXX/XX) rozstrzygał spór pomiędzy producentem autolamp „Lumo” a niezależną firmą „Elektro-Parts”, która oferowała zamienne reflektory do samochodów marki Lumo. Trybunał potwierdził, że w przypadku naprawy, producent wzoru nie może żądać zaprzestania sprzedaży zamiennika, o ile zachowana jest funkcja naprawcza.
Kiedy prawo konkurencji ma zastosowanie?
Jeśli producent wykorzystuje pozycję dominującą do:
- Blokowania dostępu do części lub informacji serwisowych,
- Nadmiernego windowania cen części oryginalnych,
- Utrudniania działalności niezależnym warsztatom,
to jego praktyki mogą zostać uznane za naruszenie art. 102 TFUE (nadużywanie pozycji dominującej) lub art. 101 TFUE (zakazane porozumienia ograniczające konkurencję).
Nowe regulacje prokonsumenckie – obowiązki dla producentów i dystrybutorów od 2025 r.
Dyrektywa „prawo do naprawy” (2024/1799) – czego wymaga od firm?
Nowa dyrektywa i powiązane z nią rozporządzenia wprowadzają konkretne obowiązki:
- Obowiązek udostępniania części zamiennych przez określony czas po sprzedaży produktu (najczęściej min. 7 lat),
- Zapewnienie niezależnym warsztatom dostępu do informacji serwisowych, instrukcji oraz narzędzi diagnostycznych,
- Zakaz stosowania rozwiązań technicznych lub umownych, które nieuzasadnione ograniczają możliwość naprawy przez osoby trzecie (np. specjalnych śrub, kodowania części, blokad programowych),
- Możliwość korzystania z części zamiennych pochodzących z druku 3D – o ile spełniają one normy bezpieczeństwa i nie naruszają praw własności intelektualnej.
Przykład – Elektronika użytkowa
Spółka SmartHouse produkująca roboty kuchenne, od 2025 roku musi na żądanie udostępnić niezależnym serwisom instrukcje napraw oraz części zamienne do swoich urządzeń przez minimum 7 lat od daty sprzedaży ostatniego egzemplarza danego modelu.
Kategorie części zamiennych – co musisz wiedzieć jako przedsiębiorca?
Części składowe produktu złożonego a inne części zamienne
Prawo wzorów rozróżnia:
- Części składowe produktu złożonego (np. drzwi, zderzaki, ekrany smartfonów, bębny pralek), które podlegają klauzuli napraw,
- Elementy modułowe i zestawy artykułów (np. klocki, zestawy sztućców) – zwykle nieobjęte klauzulą napraw,
- Części eksploatacyjne (consumables), np. wkłady do ekspresów, tonery do drukarek – ich status zależy od konkretnych przepisów sektorowych i praktyki rynkowej.
Nie każdy element produktu, który podlega zużyciu czy wymianie, jest „częścią składową” w rozumieniu prawa wzorów! Przedsiębiorca powinien zawsze sprawdzić, czy dana część:
- Jest widoczna podczas zwykłego używania produktu,
- Może być wymieniana bez trwałego uszkodzenia całości,
- Służy przywróceniu pierwotnego wyglądu produktu.
Prawo konkurencji i rynek części zamiennych – definicja rynku właściwego
Dlaczego sposób definiowania rynku ma znaczenie?
Dla celów prawa konkurencji kluczowe jest, jak określimy rynek właściwy:
- Czy części zamienne danej marki tworzą oddzielny rynek pochodny, czy też konkurują z zamiennikami innych marek?
- Czy popyt na części zamienne jest związany z wyborem produktu głównego (np. samochodu, drukarki), czy konsument ma swobodę wyboru dostawcy?
Przykład:
Firma „Nowy Toner” produkuje zamienne tonery do drukarek biurowych marki CopyJet. Jeśli użytkownik nie może użyć innych tonerów, a zakup nowej drukarki innej marki jest kosztowny, to rynek tonerów do CopyJet stanowi oddzielny „rynek właściwy” – co zwiększa ryzyko uznania producenta oryginalnych tonerów za podmiot dominujący.
Sektor motoryzacyjny – wyłączenia grupowe i obowiązek udostępnienia informacji
W sektorze motoryzacyjnym obowiązują szczególne regulacje konkurencji i dystrybucji:
- Wyłączenia grupowe pozwalają producentom aut na budowę sieci autoryzowanych serwisów i dystrybutorów, pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów i braku klauzul czarnych (np. całkowitego zakazu sprzedaży części niezależnym serwisom).
- Producent nie może blokować niezależnym warsztatom dostępu do części zamiennych i informacji technicznych, jeśli zamienniki spełniają wymagania bezpieczeństwa i jakości.
Przykład – Naprawa poza autoryzowanym serwisem
Klientka z Gdańska uszkodziła przedni reflektor w samochodzie CitySpeed 200. Zdecydowała się na naprawę w niezależnym warsztacie, który zamówił kompatybilną część zamienną wyprodukowaną przez firmę Jan-Car. Producent samochodu nie może domagać się zaprzestania tej praktyki, o ile nie doszło do naruszenia znaku towarowego lub podrobienia części.
Podsumowanie – najważniejsze wskazówki
- Sprawdź, do której kategorii należy Twój produkt i części – inne reguły dotyczą produktów złożonych (samochody, sprzęt AGD), inne produktów modułowych lub zestawów.
- Znaj swoje obowiązki informacyjne – od 2025 r. producenci, importerzy i dystrybutorzy muszą udostępniać nie tylko części, ale i instrukcje serwisowe oraz narzędzia diagnostyczne.
- Zadbaj o zgodność z prawem konkurencji – nie blokuj nieuzasadnionych ograniczeń dostępu do części, usług i informacji, zwłaszcza jeśli jesteś dużym graczem na rynku.
- Wdrażaj politykę „prawa do naprawy” jako element przewagi konkurencyjnej – konsumenci coraz chętniej wybierają produkty, które łatwo naprawić i modernizować.
- Monitoruj zmiany w przepisach i orzecznictwie – przepisy są nadal nowe i mogą podlegać dynamicznej interpretacji oraz dalszym nowelizacjom.
Podstawa prawna
- art. 19 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/2823 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie ochrony wzorów oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 6/2002,
- art. 5 ust. 6 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1799 z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie wspólnych zasad promujących naprawę towarów,
- art. 2 pkt 2, 3, 20, art. 61 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858,
- art. 101, 102, 103 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),
- Rozporządzenie Komisji (UE) 461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych,
- Zawiadomienie Komisji (2010/C 138/05) – Wytyczne Moto,
- art. 1 ust. 1 lit. h rozporządzenia 461/2010.
Tematy porad zawartych w poradniku
- prawo do naprawy 2025
- części zamienne prawo wzorów
- naprawa samochodu a części zamienne
- obowiązki producentów AGD i elektroniki
- dystrybucja części zamiennych motoryzacja