Od 1 stycznia 2023 r. w polskim prawie konsumenckim obowiązuje nowa regulacja dotycząca braku zgodności towaru z umową. Została ona ujęta nie w Kodeksie cywilnym, ale w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Zmiana ta wprowadziła nowe podejście do ochrony konsumenta – hierarchizację jego uprawnień, obowiązki przedsiębiorcy związane z odbiorem wadliwego towaru, a także nowe zasady dotyczące gwarancji. W praktyce jednak wiele przepisów budzi wątpliwości interpretacyjne, co prowadzi do sporów między przedsiębiorcami a konsumentami.
W niniejszym poradniku omawiamy najważniejsze zagadnienia praktyczne:
- zakres stosowania nowych przepisów,
- obowiązek odbioru towaru przez przedsiębiorcę,
- terminy dochodzenia uprawnień konsumenta,
- treść uprawnień gwarancyjnych w zakresie naprawy i wymiany.
Zakres przedmiotowy regulacji – kiedy stosujemy ustawę o prawach konsumenta?
Podstawowe przepisy dotyczące braku zgodności towaru z umową znajdują się w rozdziale 5a ustawy o prawach konsumenta (u.p.k.), zatytułowanym „Umowy zobowiązujące do przeniesienia własności towaru na konsumenta”.
Zanim jednak przejdziemy do ich stosowania, należy sprawdzić, czy w danym przypadku ustawa w ogóle ma zastosowanie. Wynika to z faktu, że w jej przepisach ogólnych znajdują się liczne wyłączenia.
Wyłączenia z art. 3 ustawy o prawach konsumenta
Zgodnie z „art. 3 ust. 1 u.p.k. przepisów ustawy nie stosuje się do umów” wskazanych w punktach od 1 do 13. Szczególnie problematyczne w kontekście braku zgodności towaru z umową są dwa przypadki:
- „umowy zawierane za pomocą automatów sprzedających lub zautomatyzowanych punktów sprzedaży” (art. 3 ust. 1 pkt 5 u.p.k.),
- „umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa, jeżeli konsument zobowiązany jest do zapłaty kwoty nieprzekraczającej 50 zł” (art. 3 ust. 1 pkt 10 u.p.k.).
W praktyce prowadzi to do paradoksu – konsument kupujący np. napój z automatu lub tani produkt na ulicznym stoisku nie jest chroniony przepisami o braku zgodności, choć w obu przypadkach mamy do czynienia z przeniesieniem własności towaru.
👉 Część ekspertów postuluje odstąpienie od literalnej wykładni i stosowanie przepisów o braku zgodności także do takich umów, powołując się na obowiązek wykładni zgodnej z prawem unijnym (dyrektywa 2019/771). Jednak obecnie przepisy są jednoznaczne – ochrona konsumenta w takich sytuacjach powinna zostać doprecyzowana przez ustawodawcę.
Wyłączenia dotyczące nieruchomości
Zgodnie z „art. 4 ust. 1 u.p.k. przepisów ustawy nie stosuje się do umów dotyczących ustanawiania, nabywania i przenoszenia własności nieruchomości lub innych praw do nieruchomości”.
Nie ma tu sprzeczności z przepisami rozdziału 5a, ponieważ ustawowa definicja towaru obejmuje wyłącznie rzeczy ruchome („art. 2 pkt 4a u.p.k.”).
Umowy mieszane – towar i usługa
Szczególnie interesujący jest „art. 6 ust. 1 u.p.k.”, który stanowi, że jeżeli umowa przewiduje zarówno przeniesienie własności towaru, jak i wykonanie usługi, całość traktuje się jak umowę dotyczącą przeniesienia własności.
Oznacza to, że przedsiębiorca odpowiada nie tylko za brak zgodności towaru z umową, ale także za brak zgodności usługi. Co ważne – nie ma znaczenia, czy usługa ma charakter uboczny, czy główny.
📌 Przykład
Pani Anna zamawia kuchnię w firmie meblarskiej w Krakowie. Umowa obejmuje zarówno sprzedaż mebli (towar), jak i ich montaż (usługa). Jeśli meble okażą się wadliwe albo montaż zostanie przeprowadzony niezgodnie z umową, Pani Anna może skorzystać z ochrony przewidzianej w ustawie o prawach konsumenta.
Umowy o roboty budowlane
Najwięcej wątpliwości budzi stosowanie przepisów o braku zgodności do umów o roboty budowlane zawieranych z konsumentem.
- Jeżeli wykonawca korzysta z materiałów dostarczonych przez inwestora (np. właściciela domu), to brak jest elementu przeniesienia własności towaru. W takim przypadku zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego o rękojmi.
- Jeżeli wykonawca dostarcza własne materiały, sytuacja jest bardziej złożona. Jednak większość ekspertów uznaje, że umowa o roboty budowlane powinna być wyłączona z rozdziału 5a, ponieważ jej głównym przedmiotem jest wzniesienie lub remont nieruchomości, a nie sprzedaż towarów.
Ostatecznie oznacza to, że konsument budujący dom lub remontujący mieszkanie nie korzysta z ochrony z ustawy o prawach konsumenta, lecz z przepisów Kodeksu cywilnego – przede wszystkim o rękojmi.
Obowiązek odbioru towaru przez przedsiębiorcę
Jedną z największych nowości wprowadzonych ustawą o prawach konsumenta jest regulacja dotycząca odbioru towaru przez przedsiębiorcę.
Zgodnie z „art. 43d ust. 5 u.p.k.”:
- konsument ma obowiązek udostępnić przedsiębiorcy towar podlegający naprawie lub wymianie,
- przedsiębiorca musi odebrać ten towar od konsumenta na własny koszt.
To rozwiązanie stanowi istotne wzmocnienie pozycji konsumenta – w poprzednim stanie prawnym konsument musiał sam organizować wysyłkę towaru, a przedsiębiorca jedynie zwracał poniesione koszty.
Czy obowiązek odbioru dotyczy tylko wymiany, czy także naprawy?
Dyrektywa 2019/771, którą implementuje polska ustawa, wprowadzała pewne zróżnicowanie:
- w przypadku naprawy – konsument udostępnia towar sprzedawcy,
- w przypadku wymiany – sprzedawca ma obowiązek odebrać towar na własny koszt.
Polski ustawodawca poszedł jednak dalej – w art. 43d ust. 5 u.p.k. przewidziano obowiązek odbioru zarówno przy naprawie, jak i wymianie.
Dzięki temu konsument nie musi zastanawiać się nad tym, kto odpowiada za organizację transportu – zawsze powinien zająć się tym przedsiębiorca.
Przygotowanie towaru do transportu
Powstaje pytanie: kto odpowiada za przygotowanie towaru do przewozu, np. jego zapakowanie?
- część ekspertów uważa, że obowiązek ten ciąży na konsumencie (bo to element „udostępnienia”),
- inni wskazują, że to część obowiązku odbioru, więc spoczywa na przedsiębiorcy.
Biorąc pod uwagę interes konsumenta, przeważa stanowisko, że to przedsiębiorca powinien zapewnić odpowiednie opakowanie i pomoc przy załadunku. Od konsumenta można wymagać jedynie minimalnej współpracy – np. włożenia rzeczy do kartonu, jeśli opakowanie zostanie dostarczone.
📌 Przykład
Pan Tomasz kupił w sklepie internetowym rower, który po kilku tygodniach użytkowania okazał się wadliwy. Przedsiębiorca ma obowiązek odebrać rower na swój koszt. Jeżeli do przewozu konieczne jest specjalne opakowanie, to właśnie przedsiębiorca powinien je dostarczyć, a nie oczekiwać, że konsument sam znajdzie odpowiedni karton.
Towary duże i skomplikowane – np. samochody
Obowiązek odbioru dotyczy także towarów o znacznej wartości i gabarytach, takich jak pojazdy.
- Jeżeli pojazd da się bezpiecznie użytkować, przedsiębiorca może za zgodą konsumenta odebrać go samodzielnie, zwracając koszt paliwa lub energii.
- Jeżeli pojazd nie nadaje się do jazdy, przedsiębiorca powinien wysłać lawetę.
Nie ma przy tym znaczenia, czy samochód zepsuł się w Polsce czy za granicą – przedsiębiorca musi zorganizować transport i naprawę także poza krajem.
Zwrot kosztów, gdy konsument sam dostarczy towar
Często w praktyce konsumenci sami odwożą wadliwy produkt do sklepu lub serwisu. Czy w takim przypadku przedsiębiorca jest zwolniony z obowiązku?
Nie – ponieważ zgodnie z „art. 43d ust. 4 zd. 2 u.p.k.” to przedsiębiorca ponosi wszystkie koszty naprawy lub wymiany, w tym koszty transportu.
Oznacza to, że jeśli konsument sam dostarczył towar (np. własnym samochodem), może domagać się zwrotu równowartości kosztów, jakie przedsiębiorca poniósłby, gdyby sam organizował przewóz.
Co jeśli reklamacja jest bezzasadna?
Obowiązek odbioru dotyczy wyłącznie towarów rzeczywiście niezgodnych z umową.
Jeżeli przedsiębiorca po wstępnych oględzinach stwierdzi, że zgłoszenie jest bezzasadne (np. uszkodzenie powstało z winy konsumenta), nie ma obowiązku odbierać towaru.
Jeżeli jednak to zrobi, a następnie odmówi uznania reklamacji, ma prawo domagać się od konsumenta zwrotu kosztów transportu.
📌 Przykład
Pani Karolina zgłosiła reklamację pralki, która – jak twierdziła – przestała działać. Producent odebrał urządzenie, ale po ekspertyzie stwierdzono, że awaria powstała z powodu niewłaściwego użytkowania (zatkany filtr). W takiej sytuacji koszty transportu mogą zostać przerzucone na konsumenta.
Terminy dochodzenia uprawnień konsumenta
Jednym z najważniejszych zagadnień praktycznych jest określenie, jak długo konsument może dochodzić roszczeńzwiązanych z brakiem zgodności towaru z umową. Nowa ustawa o prawach konsumenta wprowadziła w tym zakresie istotne zmiany w stosunku do wcześniejszej rękojmi.
Podstawowy termin odpowiedzialności przedsiębiorcy
Zgodnie z „art. 43c ust. 1 u.p.k.”:
- przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia,
- jeżeli brak zgodności ujawni się w ciągu 2 lat od dostarczenia towaru, uznaje się, że istniał on już w tym momencie.
Przedsiębiorca może też określić dłuższy okres przydatności towaru – wtedy jego odpowiedzialność trwa przez cały wskazany okres.
Domniemanie istnienia wady
Nowa regulacja przewiduje, że przez pełne dwa lata obowiązuje domniemanie, iż wada istniała w chwili dostarczenia. To znacząco wzmacnia pozycję konsumenta, ponieważ ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy.
📌 Przykład
Pan Krzysztof kupił odkurzacz w marcu 2023 r. Po 18 miesiącach użytkowania urządzenie przestało działać. Zgłaszając reklamację, Pan Krzysztof nie musi udowadniać, że wada istniała od początku – to przedsiębiorca musi wykazać, że uszkodzenie powstało później, np. na skutek niewłaściwego użytkowania.
Brak obowiązku niezwłocznego zgłoszenia
W przeciwieństwie do wcześniejszych przepisów o rękojmi, ustawa o prawach konsumenta nie przewiduje terminu zawitego na zgłoszenie wady. Dyrektywa unijna pozwalała państwom członkowskim wprowadzić taki obowiązek, ale polski ustawodawca z niego zrezygnował.
Nie oznacza to jednak, że konsument powinien zwlekać ze zgłoszeniem. Długie milczenie może prowadzić do problemów dowodowych, a sąd może ocenić, że wada była nieistotna („art. 43e ust. 4 u.p.k.”).
Przedawnienie roszczeń
Roszczenia konsumenta o naprawę lub wymianę przedawniają się zgodnie z zasadą ogólną z „art. 118 k.c.”, czyli po 6 latach.
W praktyce oznacza to, że:
- konsument ma 2 lata na ujawnienie niezgodności,
- a następnie 6 lat na dochodzenie roszczeń,
- łącznie przedsiębiorca może odpowiadać nawet przez 8 lat od sprzedaży towaru.
To wyjątkowo długi okres, zwłaszcza w porównaniu z przepisami Kodeksu cywilnego o rękojmi, gdzie terminy są znacznie krótsze.
Brak ograniczeń dla odstąpienia od umowy i obniżenia ceny
Ustawa nie wprowadza żadnego terminu na złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub obniżeniu ceny. Konsument może to zrobić nawet wiele lat po ujawnieniu wady, co rodzi ryzyko nadużyć.
Dlatego w doktrynie przyjmuje się, że możliwość skorzystania z tych uprawnień powinna być ograniczona przez równoległy bieg terminu przedawnienia – czyli w praktyce konsument ma czas do 6 lat od ujawnienia wady.
📌 Przykład
Pani Monika kupiła piekarnik w 2023 r. W 2024 r. urządzenie zaczęło się przegrzewać. Początkowo żądała naprawy, ale sprzedawca nie wywiązał się z obowiązku. Pani Monika w 2027 r. (a więc po 4 latach) może jeszcze odstąpić od umowy albo żądać obniżenia ceny, bo termin przedawnienia jeszcze nie minął.
Problem z nadmierną długością ochrony
Obecna konstrukcja powoduje, że w skrajnych przypadkach konsument może dochodzić roszczeń nawet po 14 latach od zakupu:
- 2 lata na ujawnienie wady,
- 6 lat na odstąpienie od umowy,
- kolejne 6 lat na pozew o zwrot pieniędzy.
Tak długi okres jest krytykowany jako nadmierny i nieuzasadniony. Dyrektywa 2019/771 wymaga, aby termin przedawnienia wynosił co najmniej 3 lata – polski ustawodawca przyjął aż 6. Eksperci wskazują, że okres ten powinien zostać skrócony w ramach kolejnych nowelizacji, zwłaszcza że do 2026 r. Polska musi wdrożyć nową dyrektywę 2024/1799.
Uprawnienia gwarancyjne w zakresie naprawy i wymiany
Nowelizacja ustawy o prawach konsumenta wprowadziła nowe pojęcie – gwarancję trwałości. Jest to rozwiązanie, które ma zbliżyć ochronę konsumentów do standardów unijnych i wzmocnić ideę zrównoważonej konsumpcji.
Czym jest trwałość towaru?
Zgodnie z „art. 2 pkt 4b u.p.k.” trwałość oznacza zdolność towaru do zachowania jego funkcji i właściwości w toku zwykłego korzystania.
Producent, importer, dystrybutor czy sprzedawca mogą udzielić konsumentowi gwarancji trwałości, która stanowi dodatkowe zobowiązanie wobec ustawowej odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową.
Minimalny standard gwarancji trwałości
Najważniejsza regulacja znajduje się w „art. 43g ust. 2 u.p.k.”, który stanowi, że gwarancja trwałości nie może przewidywać warunków naprawy albo wymiany mniej korzystnych dla konsumenta niż określone w art. 43d u.p.k.
Oznacza to, że w ramach gwarancji:
- konsument ma prawo do naprawy albo wymiany towaru,
- gwarant musi działać w rozsądnym czasie, bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta (art. 43d ust. 4 u.p.k.),
- przedsiębiorca ma obowiązek odebrać towar na własny koszt (art. 43d ust. 5 u.p.k.),
- w przypadku towarów wymagających montażu gwarant odpowiada także za demontaż i ponowny montaż (art. 43d ust. 6 u.p.k.),
- konsument nie może być obciążony kosztami korzystania z wymienionego towaru (art. 43d ust. 7 u.p.k.).
📌 Przykład
Pani Elżbieta kupiła pralkę z pięcioletnią gwarancją trwałości producenta. Po trzech latach urządzenie uległo awarii. Producent musi odebrać pralkę od konsumentki, zorganizować naprawę albo wymianę w rozsądnym terminie i ponieść wszelkie związane z tym koszty, w tym transport i ponowny montaż.
Gwarancja producenta a innych podmiotów
Dyrektywa 2019/771 reguluje przede wszystkim gwarancję udzielaną przez producenta. Jednak polski ustawodawca poszedł dalej i rozszerzył zasady na wszystkie gwarancje trwałości – niezależnie od tego, kto je udziela.
Oznacza to, że takie same obowiązki będą ciążyć zarówno na producencie, jak i na sprzedawcy, importerze czy dystrybutorze, jeśli zdecydują się udzielić gwarancji.
Relacja między gwarancją a odpowiedzialnością ustawową
W praktyce konsumenci często mylą gwarancję z odpowiedzialnością sprzedawcy za brak zgodności. W pierwszych dwóch latach od zakupu różnice są niewielkie, ponieważ ustawowa ochrona jest bardzo silna.
Rola gwarancji ujawnia się głównie wtedy, gdy jej okres obowiązywania jest dłuższy niż 2 lata. Wówczas może stanowić realną korzyść dla konsumenta, o ile jej treść nie ogranicza się do działań marketingowych.
Z drugiej strony istnieje ryzyko, że gwarancje będą redagowane w sposób zniechęcający do naprawy, a promujący zakup nowego produktu – co stoi w sprzeczności z celem unijnych przepisów o zrównoważonej konsumpcji.
Perspektywy zmian
Dyrektywa 2024/1799, którą Polska musi wdrożyć do 31 lipca 2026 r., przewiduje dodatkowe obowiązki. Między innymi wprowadza zasadę, że jeżeli naprawa jest środkiem do przywrócenia zgodności towaru, okres odpowiedzialności wydłuża się automatycznie o 12 miesięcy.
Można więc spodziewać się, że w przyszłości przepisy o gwarancji trwałości będą jeszcze bardziej prokonsumenckie.
Podstawa prawna
W poradniku zostały przywołane następujące przepisy:
- art. 3 ust. 1 pkt 5 i 10 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 4 ust. 1 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 6 ust. 1 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 43a ust. 1 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 43c ust. 1 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 43d ust. 2–7 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 43g ust. 2 – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 2 pkt 4a i 4b – ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
- art. 118 – Kodeks cywilny,
- art. 354 § 2 – Kodeks cywilny,
- art. 491 – Kodeks cywilny,
- art. 561² § 1 – Kodeks cywilny,
- art. 568 § 2, 3 i 6 – Kodeks cywilny,
- art. 638 § 1 – Kodeks cywilny,
- art. 641 § 2 – Kodeks cywilny,
- art. 656 § 1 – Kodeks cywilny,
- art. 120 § 1 zd. 2 – Kodeks cywilny.
Dyrektywy unijne:
- Dyrektywa 2011/83/UE,
- Dyrektywa 2019/771,
- Dyrektywa 2024/1799.
Tematy porad zawartych w poradniku
- brak zgodności towaru z umową a prawa konsumenta
- obowiązek odbioru towaru przez przedsiębiorcę
- terminy reklamacji towarów przez konsumenta
- gwarancja trwałości a odpowiedzialność sprzedawcy
- rękojmia a ustawa o prawach konsumenta 2023
Źródła oficjalne
- Tekst ustawy o prawach konsumenta: sejm.gov.pl
- Kodeks cywilny: isap.sejm.gov.pl
- Informacje dla konsumentów: prawakonsumenta.uokik.gov.pl
- Podatki i prawo konsumenckie: podatki.gov.pl