Zasada bezstronności i obiektywizmu to jedna z kluczowych reguł, jakie obowiązują przy udzielaniu zamówień publicznych. Jej przestrzeganie ma zapewnić równość wszystkich wykonawców i uczciwą konkurencję. W tym poradniku wyjaśniam, jak w praktyce stosować tę zasadę, kto i kiedy musi się wyłączyć z postępowania, oraz jakie mogą być konsekwencje naruszenia tych obowiązków.
Na czym polega zasada bezstronności i obiektywizmu?
Zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy Prawo zamówień publicznych, osoby wykonujące czynności związane z przygotowaniem i prowadzeniem postępowania o udzielenie zamówienia muszą zachować bezstronność i obiektywizm. Co to oznacza w praktyce?
- Bezstronność – osoba nie może faworyzować żadnego z wykonawców ani kierować się własnym interesem.
- Obiektywizm – wszystkie decyzje muszą być podejmowane na podstawie faktów i zgodnie z przepisami, bez emocjonalnego lub osobistego zaangażowania.
📌 Zasada ta ma charakter samoistny – ustawodawca nie traktuje jej jedynie jako elementu zasady uczciwej konkurencji czy przejrzystości, ale jako samodzielny filar systemu zamówień publicznych.
Obowiązek wyłączenia – jak działa w praktyce?
Najważniejszym mechanizmem służącym do realizacji tej zasady jest wyłączenie z postępowania osób, które mogłyby być stronnicze. Obowiązek ten wynika z art. 56 ustawy Pzp i dotyczy m.in.:
- pracowników zamawiającego,
- członków komisji przetargowej,
- ekspertów zaangażowanych w ocenę ofert.
Osoba musi zostać wyłączona, jeśli:
- jest powiązana osobowo lub kapitałowo z wykonawcą (np. krewny, wspólnik),
- pozostaje w konflikcie interesów (np. ma interes w wyborze konkretnego wykonawcy),
- była prawomocnie skazana za określone przestępstwa (wymienione w art. 56 ust. 3 p.z.p.).
⚠️ Zamawiający ma obowiązek niezwłocznie wyłączyć taką osobę z udziału w postępowaniu. Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować naruszeniem zasad uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców.
Przykład z praktyki
Przykład 1:
Urząd Gminy w Dębnikach ogłosił przetarg na budowę oczyszczalni ścieków. Jednym z członków komisji przetargowej był inż. Michał Z., który zaledwie miesiąc wcześniej współpracował jako konsultant z jedną z firm ubiegających się o zamówienie. Choć nie był już formalnie związany z tą firmą, nie zgłosił tego faktu.
👉 Sytuacja ta powinna zostać oceniona jako konflikt interesów, a Michał Z. powinien zostać wyłączony z komisji. Brak takiego działania mógłby skutkować unieważnieniem postępowania i podważeniem jego wyników.
Przykład 2:
W przetargu na dostawę sprzętu IT dla Starostwa Powiatowego w Lendzinach ujawniono, że członek komisji przetargowej został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko dokumentom. Choć kara została już wykonana, to zgodnie z art. 56 ust. 3 p.z.p. osoba ta nie mogła brać udziału w procedurze – konieczne było jej wyłączenie.
📄 W tym przypadku zaniechanie takiego działania przez zamawiającego mogłoby stanowić podstawę do zaskarżenia wyników przetargu przez wykonawców.
Kiedy można wykluczyć wykonawcę z powodu konfliktu interesów?
Zgodnie z art. 109 ust. 1 pkt 6 p.z.p., zamawiający może wykluczyć wykonawcę, który próbował wpłynąć na przebieg postępowania w sposób naruszający zasady bezstronności.
Ale uwaga: ten przepis ma charakter fakultatywny, co oznacza, że:
- nie każde naruszenie musi skutkować wykluczeniem,
- zamawiający musi przewidzieć możliwość zastosowania tej przesłanki w dokumentach zamówienia.
🎯 W praktyce zaleca się, aby zamawiający zawsze jednoznacznie wskazywał w dokumentacji, że zastrzega sobie prawo do wykluczenia wykonawcy w przypadku stwierdzenia konfliktu interesów.
Podsumowanie
Zasada bezstronności i obiektywizmu pełni kluczową rolę w systemie zamówień publicznych. Jej przestrzeganie jest obowiązkiem nie tylko formalnym, ale przede wszystkim etycznym. Zarówno zamawiający, jak i wykonawcy powinni dążyć do wyeliminowania wszelkich sytuacji mogących budzić wątpliwości co do przejrzystości i rzetelności postępowania.
Wskazówki dla zamawiających:
- Starannie badaj powiązania osób zaangażowanych w postępowanie.
- Dokumentuj przypadki wyłączeń z postępowania.
- Upewnij się, że dokumentacja przetargowa przewiduje możliwość wykluczenia za konflikt interesów.
Wskazówki dla wykonawców:
- Unikaj prób kontaktu z osobami odpowiedzialnymi za przetarg poza oficjalnymi kanałami.
- Informuj o możliwych powiązaniach z osobami po stronie zamawiającego.
- W razie wątpliwości składaj zapytania lub wnioski o wyjaśnienie sytuacji formalnej.
Podstawa prawna:
- art. 17 ust. 3 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1605, ze zm.)
- art. 56 ust. 1 i 3 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
- art. 109 ust. 1 pkt 6 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
Tematy porad zawartych w poradniku:
- bezstronność w zamówieniach publicznych
- wykluczenie z powodu konfliktu interesów
- obowiązki komisji przetargowej
- obiektywizm zamawiającego
- zamówienia publiczne 2025