Zatrudnienie nowego pracownika wiąże się z obowiązkiem skierowania go na badania wstępne. Jednak sytuacja epidemiczna wywołana COVID-19 zmieniła zasady obowiązujące pracodawców. Ten poradnik pomoże Ci zrozumieć, kiedy i jak prawidłowo przeprowadzać badania wstępne, jakie są wyjątki od tej reguły oraz jakie grożą konsekwencje za nieprzestrzeganie przepisów.
Kiedy badania wstępne są obowiązkowe?
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez ważnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Dotyczy to każdej nowej umowy o pracę, a także przeniesienia pracownika na inne stanowisko z czynnikami szkodliwymi.
👉 Obowiązkowe badania wstępne:
- nowo zatrudniony pracownik,
- młodociany przenoszony na inne stanowisko,
- pracownik przenoszony na stanowisko z czynnikami szkodliwymi lub uciążliwymi,
- każda osoba zatrudniona do prac szczególnie niebezpiecznych.
Wyjątki od obowiązku badań wstępnych
W czasie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii (np. COVID-19), ustawodawca wprowadził pewne wyjątki. Z nich można było skorzystać tylko w ściśle określonych przypadkach.
✔ Zwolnienie z badań wstępnych dotyczyło:
- osób zatrudnianych na stanowisku administracyjno-biurowym,
- jeżeli posiadały aktualne orzeczenie lekarskie z poprzedniego zatrudnienia,
- a warunki pracy nie uległy zmianie.
⚠️ Zwolnienie to nie obejmuje:
- stanowisk innych niż administracyjno-biurowe,
- prac szczególnie niebezpiecznych,
- sytuacji, gdy nie można potwierdzić tożsamości warunków pracy lub braku przeciwwskazań.
Przykład 1 – Stanowisko administracyjne
Anna Kowalska rozpoczęła pracę jako specjalistka ds. administracji w firmie „Biuromax” w maju 2021 r. Jej poprzednie zatrudnienie zakończyło się 3 miesiące wcześniej, a orzeczenie lekarskie było nadal ważne. Pracodawca stwierdził, że warunki pracy są identyczne jak na poprzednim stanowisku. W związku z tym Anna nie musiała wykonywać badań wstępnych.
Przykład 2 – Praca fizyczna
Tomasz Wiśniewski został zatrudniony jako operator wózka widłowego w hali produkcyjnej. Nawet jeśli posiadał aktualne orzeczenie lekarskie od poprzedniego pracodawcy, nie mógł być zwolniony z badań wstępnych, ponieważ nowe stanowisko obejmowało pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia.
Kto może przeprowadzić badanie wstępne?
📌 Zasadniczo badania wykonuje lekarz medycyny pracy, z którym pracodawca ma podpisaną umowę. W czasie epidemii dopuszczalne było również:
- wykonanie badania przez innego lekarza,
- wydanie orzeczenia za pośrednictwem systemów teleinformatycznych.
📄 Orzeczenie, niezależnie od tego, kto je wydał, musi być przechowywane w części A akt osobowych pracownika.
Co po zakończeniu stanu epidemii?
Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii, orzeczenia wydane przez innych lekarzy niż lekarz medycyny pracy tracą ważność po 180 dniach. Wtedy pracodawca ma obowiązek ponownie skierować pracownika na badania wstępne do właściwej jednostki medycyny pracy.
Konsekwencje za brak aktualnego orzeczenia
📌 Dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 1 k.p.).
📉 W razie wypadku może to być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy – co zwiększa ryzyko odpowiedzialności pracodawcy (wyrok SN z 18.08.2009 r., I PK 18/09).
Podsumowanie
- Badania wstępne to obowiązek pracodawcy, od którego są nieliczne wyjątki.
- W czasie epidemii niektóre zasady zostały tymczasowo złagodzone.
- Zawsze należy weryfikować, czy aktualne orzeczenie lekarskie pracownika odpowiada warunkom pracy.
- Po zakończeniu epidemii pracodawcy muszą uzupełnić zaległe badania.
Podstawa prawna
- art. 229 § 1–5 – Kodeks pracy
- § 80 ust. 1 – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.)
- art. 283 § 1 – Kodeks pracy
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt I PK 18/09
Tematy porad zawartych w poradniku
- badania wstępne pracowników 2025
- obowiązki pracodawcy zatrudniającego nowego pracownika
- orzeczenie lekarskie a dopuszczenie do pracy
- badania wstępne po epidemii
- kto może wykonać badania profilaktyczne