Wprowadzenie obowiązku audytu fundacji rodzinnej stanowi jedną z najbardziej nowatorskich instytucji nadzorczych w polskim prawie prywatnym. W odróżnieniu od znanych dotąd mechanizmów kontroli, takich jak badanie sprawozdań finansowych czy rada nadzorcza, audyt fundacji rodzinnej skupia się na ocenie legalności i rzetelności całej działalności fundacji – nie tylko aspektu finansowego. To narzędzie o ogromnym potencjale, ale też z szeregiem niedookreśleń, które wymagają świadomego podejścia już na etapie przygotowania audytu. W tym poradniku wyjaśniamy, kiedy audyt jest obowiązkowy, kto może go przeprowadzić i jakie są aktualne luki prawne.
📌 Czym jest audyt fundacji rodzinnej?
Audyt fundacji rodzinnej to niezależna kontrola działalności fundacji, wprowadzona ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326). Jego celem jest ocena:
- zarządzania aktywami fundacji,
- zaciągania i wykonywania zobowiązań (również publicznoprawnych),
- zgodności działań z przepisami prawa,
- zgodności działań z celem oraz dokumentami fundacji (statutem).
Jest to mechanizm odrębny od badania sprawozdań finansowych i ma charakter bardziej kompleksowy – obejmuje nie tylko liczby, ale też zgodność działań fundacji z jej misją.
🕒 Jak często trzeba przeprowadzać audyt?
Zgodnie z art. 77 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, audyt musi być przeprowadzany co najmniej raz na 4 lata. Oznacza to minimalny wymóg ustawowy – fundacja może jednak ustalić bardziej rygorystyczne zasady w statucie lub w uchwale zgromadzenia beneficjentów. Przykładowo:
✔ Fundacja może ustalić coroczny audyt – jeśli chce większej przejrzystości.
✔ W przypadku konfliktów między beneficjentami – częstsze audyty pomagają w odbudowie zaufania.
Ważne: Częstsze audyty nie są zabronione – wręcz przeciwnie, mogą zwiększać efektywność zarządzania.
🧾 Audyt a badanie sprawozdania finansowego – czy to to samo?
Nie! Audyt fundacji rodzinnej nie jest równoznaczny z badaniem sprawozdania finansowego.
| Cecha | Audyt fundacji rodzinnej | Badanie sprawozdania finansowego |
|---|---|---|
| Podstawa prawna | art. 77–81 ustawy o fundacji rodzinnej | art. 64 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowości |
| Zakres | Ocena całokształtu działalności fundacji | Ocena rzetelności sprawozdania finansowego |
| Cel | Zgodność działań z prawem i celem fundacji | Rzetelność przedstawienia sytuacji finansowej |
| Częstotliwość | Co najmniej raz na 4 lata | Corocznie (jeśli obowiązkowe) |
| Wykonawcy | Firma audytorska lub zespół specjalistów | Tylko firma audytorska |
💡 W praktyce: Jeżeli fundacja spełnia progi ustawowe z ustawy o rachunkowości (np. przekracza 10 mln zł przychodów netto), to jej sprawozdania finansowe muszą być badane corocznie – niezależnie od obowiązku audytowego z ustawy o fundacji rodzinnej.
👨💼 Kto może przeprowadzić audyt fundacji rodzinnej?
Zgodnie z art. 77 ustawy o fundacji rodzinnej, są dwa możliwe warianty:
- Firma audytorska – czyli podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych (rejestrowany przez Polską Agencję Nadzoru Audytowego).
- Zespół audytorów, który musi składać się z:
- biegłego rewidenta,
- doradcy podatkowego,
- osoby z uprawnieniami adwokata lub radcy prawnego.
‼️ Inne kombinacje nie są dopuszczalne. Przykładowo:
✖ sam doradca podatkowy = nie może wykonać audytu
✖ firma konsultingowa niebędąca firmą audytorską = niedopuszczalne
⚠️ Braki i niejasności w przepisach
Mimo wprowadzenia tej instytucji do polskiego prawa, przepisy pozostają bardzo ogólne, co rodzi konkretne problemy praktyczne:
- Brak określenia, co powinien zawierać raport z audytu – ustawa nie wskazuje formy, struktury ani elementów obowiązkowych raportu.
- Brak konkretnych kryteriów oceny działalności fundacji – nie wiadomo, według jakich zasad audytor ma oceniać „rzetelność” i „zgodność działań”.
- Brak odniesienia do standardów zawodowych – ustawa nie wskazuje, czy i które standardy mają zastosowanie (np. krajowe standardy kontroli jakości, standardy usług atestacyjnych).
📌 Przykład praktyczny:
Fundacja „Wartości Rodzinne” z Wrocławia postanowiła przeprowadzić audyt co 2 lata, choć ustawa wymaga tylko raz na 4 lata. Zleciła go niezależnemu zespołowi (rewident, prawnik, doradca podatkowy). Problem pojawił się, gdy każdy członek zespołu inaczej zdefiniował „zgodność z celem fundacji”. Brak spójnych wytycznych sprawił, że beneficjenci zakwestionowali wyniki audytu i zażądali powtórzenia procedury przez firmę audytorską.
✅ Rekomendacje dla fundacji
🔸 Jeśli jesteś fundatorem lub beneficjentem – nie czekaj na obowiązek ustawowy. Zleć audyt wcześniej i regularnie, aby uniknąć nieprawidłowości.
🔸 Przygotuj wewnętrzne wytyczne co do tego, czego ma dotyczyć audyt – najlepiej w statucie lub uchwale zgromadzenia beneficjentów.
🔸 Zadbaj o przejrzystość wyboru audytora – upewnij się, że nie zachodzi konflikt interesów (o tym więcej w kolejnych częściach cyklu).
Podsumowanie
Audyt fundacji rodzinnej to nowe, ale niezwykle istotne narzędzie nadzorcze. W obecnym stanie prawnym jest ono obowiązkowe co najmniej raz na 4 lata, a jego przeprowadzenie można zlecić wyłącznie firmie audytorskiej lub zespołowi złożonemu z określonych profesjonalistów. Brak jednak jasnych zasad dotyczących formy audytu, kryteriów jego przeprowadzenia i szczegółowego zakresu raportu – co stwarza realne ryzyko niejednolitej praktyki i formalnego traktowania audytu bez rzeczywistej wartości. W kolejnych poradnikach omówimy dokładniej kwalifikację prawną tej usługi, wymogi niezależności i odpowiedzialność audytorów.
Podstawa prawna
- art. 77–81 – Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326)
- art. 64 ust. 1 pkt 4 – Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2023 r. poz. 120 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- audyt fundacji rodzinnej 2025
- obowiązek audytu fundacji
- kto przeprowadza audyt fundacji
- częstotliwość audytu w fundacji
- różnice między audytem a badaniem finansowym