Amortyzacja podatkowa to kluczowy element rozliczeń firmowych – pozwala systematycznie ujmować w kosztach podatkowych wartość zakupionych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Dzięki temu przedsiębiorca realnie obniża podstawę opodatkowania CIT lub PIT. Prawidłowe stosowanie amortyzacji bywa jednak problematyczne, zwłaszcza w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej, upadłości czy korzystania z majątku na podstawie umów najmu i dzierżawy. W tym poradniku wyjaśniam najważniejsze zasady, ilustrując je przykładami z praktyki.
Dlaczego prawidłowe odpisy amortyzacyjne są tak istotne?
Dla wielu firm amortyzacja to nie tylko „formalność”, ale istotne narzędzie planowania podatkowego. Pozwala rozłożyć koszt zakupu drogiego sprzętu czy oprogramowania na kilka lat, a także elastycznie kształtować wysokość kosztów w kolejnych okresach rozliczeniowych. Nieprawidłowe naliczanie odpisów może skutkować zakwestionowaniem rozliczeń przez urząd skarbowy, a nawet koniecznością korekty zeznań podatkowych.
Podstawowe zasady amortyzacji podatkowej w świetle art. 16f ust. 1 ustawy o CIT
Kto może dokonywać odpisów amortyzacyjnych?
Podstawową zasadę określa art. 16f ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (u.p.d.o.p.):
„Podatnicy, z wyjątkiem tych, którzy ze względu na ogłoszoną upadłość nie prowadzą działalności gospodarczej, dokonują odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, o których mowa w art. 16a ust. 1 i ust. 2 pkt 1–3 oraz w art. 16b.”
Co to oznacza w praktyce?
- Tylko podatnicy faktycznie prowadzący działalność gospodarczą mogą amortyzować majątek – jeśli działalność jest zawieszona lub zakończona (np. z powodu upadłości), prawo do amortyzacji co do zasady wygasa.
- Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy przedsiębiorstwo po ogłoszeniu upadłości nadal jest prowadzone – wówczas amortyzacja pozostaje możliwa (zgodnie z art. 312 ustawy Prawo upadłościowe).
Czym są środki trwałe i WNiP?
Aby dokonywać odpisów, majątek musi spełniać kryteria środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, zgodnie z definicjami ustawowymi (art. 16a i 16b u.p.d.o.p.). Najważniejsze cechy:
- Środki trwałe to rzeczowe składniki majątku o przewidywanym okresie używania powyżej roku, kompletne, zdatne do użytku i wykorzystywane w działalności gospodarczej.
- Wartości niematerialne i prawne (WNiP) obejmują np. autorskie prawa majątkowe, licencje, know-how – również używane w działalności.
Amortyzacja majątku oddanego w najem lub dzierżawę
Warto pamiętać, że za środki trwałe uznaje się również składniki majątku oddane do używania na podstawie:
- umowy najmu,
- umowy dzierżawy,
- umowy leasingu finansowego,
co wynika wprost z art. 16a ust. 1 u.p.d.o.p. Co ciekawe, z możliwości tej mogą korzystać nawet podatnicy nieprowadzący działalności gospodarczej – w przypadku najmu i dzierżawy.
Praktyczne przykłady amortyzacji środków trwałych
Przykład 1: Amortyzacja w spółce będącej w upadłości, ale kontynuującej działalność
Spółka handlowa „Jowisz” sp. z o.o. z Krakowa ogłosiła upadłość, ale syndyk zarządził dalsze prowadzenie działalności i sprzedaż majątku w całości. Spółka nadal osiąga przychody i wykorzystuje środki trwałe w produkcji. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 312 ust. 1 Prawa upadłościowego oraz art. 16f ust. 1 u.p.d.o.p., spółka ma prawo kontynuować odpisy amortyzacyjne od swojego majątku do momentu zaprzestania faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej.
Wskazówka: Kluczowe jest faktyczne wykonywanie działalności, niezależnie od zmiany reprezentacji (syndyk, zarządca). Sam fakt upadłości nie wyklucza prawa do amortyzacji.
Przykład 2: Amortyzacja sprzętu oddanego w najem osobie fizycznej
Pan Krzysztof z Łodzi jest właścicielem mieszkania, które wynajmuje innym osobom, nie prowadząc przy tym działalności gospodarczej. Zakupił do mieszkania sprzęt AGD o wartości 12 000 zł i wprowadził go do ewidencji środków trwałych. Mimo że nie jest przedsiębiorcą, może dokonywać odpisów amortyzacyjnych od tej wartości – pozwala na to art. 16a ust. 1 u.p.d.o.p., gdyż sprzęt został oddany w najem.
Wskazówka: Również osoby prywatne, nieprowadzące firmy, mogą korzystać z amortyzacji, jeśli udostępniają majątek w ramach najmu lub dzierżawy.
Najczęstsze błędy i pułapki przy amortyzacji
- Brak ewidencji środków trwałych – tylko majątek wpisany do ewidencji może być amortyzowany.
- Amortyzacja mimo zawieszenia działalności – w okresie zawieszenia firmy odpisy nie przysługują.
- Nieprawidłowe ustalenie wartości początkowej – wartość początkową ustala się według zasad z art. 16g u.p.d.o.p.
- Amortyzacja majątku, który przestał być używany w działalności – gdy środek trwały nie służy już prowadzeniu firmy, odpisów dokonywać nie wolno.
Podsumowanie – kluczowe wskazówki dla przedsiębiorcy
- Prawo do odpisów amortyzacyjnych przysługuje wyłącznie podatnikom prowadzącym działalność gospodarczą lub udostępniającym majątek w najmie/dzierżawie.
- Ogłoszenie upadłości nie zawsze wyklucza prawo do amortyzacji – decyduje faktyczne prowadzenie działalności.
- Dokładnie ustal, które składniki majątku spełniają kryteria środków trwałych i WNiP.
- Zawsze prowadź rzetelną ewidencję i ustal prawidłową wartość początkową.
Podstawa prawna
- art. 16f ust. 1, art. 16a ust. 1 i 2, art. 16b, art. 16g – ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
- art. 312 ust. 1 – ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
Tematy porad zawartych w poradniku
- odpisy amortyzacyjne w upadłości 2025
- amortyzacja środków trwałych najem dzierżawa
- kiedy można amortyzować majątek w CIT
- amortyzacja a zawieszenie działalności