W przypadku rolników prowadzących gospodarstwo rolne egzekucja komornicza napotyka istotne ograniczenia. Ustawodawca zdecydował się objąć szczególną ochroną te składniki majątku, które są niezbędne do dalszego prowadzenia działalności rolniczej. Dzięki temu rolnik nie zostaje pozbawiony środków do życia i narzędzi pracy. Poznaj zasady obowiązujące od 2022 roku, dowiedz się, które elementy gospodarstwa są chronione przed zajęciem i jak w praktyce wygląda procedura ustalania, co może być objęte egzekucją.
Ochrona majątku rolnika w egzekucji – skąd się wzięła?
Od 10 stycznia 2022 r. obowiązują nowe przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 829¹–829⁴ k.p.c.), które precyzują, jakie składniki majątku rolnika nie mogą być objęte egzekucją. Do tej pory kwestie te regulowało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 5 lipca 2017 r., jednak Trybunał Konstytucyjny oraz ustawodawca uznali, że tak ważne ograniczenia powinny być ujęte na poziomie ustawy.
Nowelizacja wprowadzona ustawą z 2 grudnia 2021 r. stanowiła odpowiedź na petycję obywatelską i w dużym stopniu powtórzyła wcześniejsze regulacje rozporządzenia, z jednym wyjątkiem – nie zawierała przepisu pozwalającego na pominięcie ograniczeń w sytuacji egzekucji skierowanej do wszystkich nieruchomości gospodarstwa. Tę lukę wypełniono dopiero ustawą z 27 stycznia 2022 r. (art. 829⁵ k.p.c.).
Kogo dotyczą ograniczenia egzekucji?
Aby móc skorzystać z ochrony, dłużnik musi być rolnikiem prowadzącym gospodarstwo rolne. Co ważne, samo posiadanie gruntów rolnych nie wystarczy – osoba musi faktycznie prowadzić działalność rolniczą.
Zgodnie z art. 553 Kodeksu cywilnego:
„Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego”.
Z kolei prowadzenie gospodarstwa oznacza faktyczne:
- wykonywanie pracy w gospodarstwie (osobiście lub przez nadzór nad pracownikami),
- podejmowanie decyzji dotyczących produkcji rolnej.
Rolnik musi więc realnie zajmować się produkcją roślinną, zwierzęcą, ogrodniczą, sadowniczą lub rybną, a nie tylko formalnie być właścicielem gruntów.
Jakie składniki majątku są chronione przed egzekucją?
Ochrona przewidziana w art. 829¹ k.p.c. dotyczy konkretnych przedmiotów i zwierząt, które są niezbędne do prowadzenia gospodarstwa. Przykładowo są to:
- niektóre maszyny rolnicze,
- narzędzia pracy,
- podstawowe stado zwierząt (np. 2 konie, 6 krów, 20 kur itp.),
- zapasy paszy i nawozów,
- opał potrzebny do ogrzewania budynków gospodarczych i mieszkalnych,
- środki transportu (np. jeden ciągnik rolniczy),
- inne przedmioty wskazane w przepisach.
Dodatkowo, nadwyżki inwentarza lub sprzętu mogą również być wyłączone, jeśli komornik uzna je za niezbędne po zasięgnięciu opinii izby rolniczej (art. 829² § 1 k.p.c.).
Opinia izby rolniczej – kiedy i jak się ją uzyskuje?
Jeśli komornik zajmie majątek rolnika, którego ilość przekracza ustawowe minimum, musi wstrzymać się z dalszym działaniem do czasu wydania opinii przez właściwą izbę rolniczą.
🔹 Procedura wygląda tak:
- Komornik w ciągu 3 dni od zajęcia występuje do izby z wnioskiem o opinię.
- Dołącza protokół zajęcia oraz informacje o zadłużeniu.
- Izba ma 21 dni na wydanie opinii.
- W tym czasie komornik nie może podejmować żadnych czynności wobec zajętych składników.
Uwaga: izba rolnicza nie ma obowiązku wydania opinii w trybie przymusowym – nie podlega sankcjom za niewydanie opinii w terminie. Jeśli nie dojdzie do jej wydania, komornik może powołać biegłego, a jego opinia ma charakter wiążący.
Praktyczne problemy z opinią izby rolniczej
Choć opinia izby rolniczej nie jest dla komornika wiążąca w sensie decyzyjnym, ma ogromne znaczenie dla dalszego przebiegu egzekucji. W praktyce pojawia się szereg komplikacji:
- 👉 Izby często nie wyrabiają się w ustawowym terminie 21 dni, co skutkuje opóźnieniem postępowania egzekucyjnego.
- 👉 Dłużnik nie stawia się na wezwanie izby rolniczej, co uniemożliwia przeprowadzenie oceny zasadności wyłączenia nadwyżek. Izba nie może wtedy wydać opinii, co tworzy impas.
- 👉 Komornik nie ma żadnego narzędzia przymusu wobec izby – nie może jej ukarać ani zmusić do działania.
Rozwiązaniem przewidzianym przez ustawodawcę jest skorzystanie z art. 829² § 4 k.p.c.:
„W uzasadnionych przypadkach, gdy zaistnieją wątpliwości co do treści opinii, o której mowa w § 1, komornik może powołać biegłego na okoliczność ustalenia dopuszczalnego zakresu zajęcia”.
Z kolei zgodnie z § 5:
„W razie rozbieżności między opinią izby rolniczej a opinią biegłego komornik związany jest opinią biegłego”.
Co się dzieje, gdy nie można uzyskać opinii?
W sytuacji, gdy izba rolnicza nie wyda opinii (np. z powodu braku współpracy dłużnika), komornik może:
✔️ zasięgnąć opinii biegłego z zakresu rolnictwa,
✔️ na podstawie tej opinii ustalić, czy dane składniki majątku rzeczywiście są niezbędne do funkcjonowania gospodarstwa.
Takie podejście zabezpiecza interesy obu stron: dłużnika (rolnika) i wierzyciela. Komornik nie pozostaje w stanie zawieszenia i może kontynuować egzekucję z poszanowaniem ustawowych wyłączeń.
Przykład 1 – Nadwyżka paszy i opiniowanie
🧑🌾 Pan Marek prowadzi 25-hektarowe gospodarstwo w okolicach Sierpca. Komornik zajął m.in. 40 ton paszy kukurydzianej. Zgodnie z art. 829¹ pkt 8 k.p.c., egzekucji nie podlega pasza dla zwierząt hodowlanych w ilości niezbędnej do ich wykarmienia przez okres 3 miesięcy. W ocenie komornika ilość paszy przekraczała to minimum. Wystąpił więc do właściwej izby rolniczej o opinię. Pan Marek nie stawił się na wezwanie, więc izba nie mogła wydać opinii.
Komornik, nie mając innego wyjścia, powołał biegłego. Ten ustalił, że z uwagi na liczbę bydła i sposób ich karmienia, faktycznie potrzebna jest większa ilość paszy. Egzekucji podlegać mogło jedynie 10 ton nadwyżki – pozostała część została wyłączona.
Przykład 2 – Nadmiar sprzętu rolniczego
👩🌾 Pani Krystyna prowadzi gospodarstwo sadownicze pod Grójcem. Komornik zajął dwa ciągniki oraz opryskiwacz sadowniczy. Ustalono, że zgodnie z art. 829¹ pkt 11 k.p.c. jeden ciągnik i jeden opryskiwacz nie podlegają egzekucji. Drugi ciągnik traktowany był jako nadwyżka.
Izba rolnicza po weryfikacji gospodarstwa i rozmowie z dłużniczką uznała, że z uwagi na rozproszenie działek oraz intensywną produkcję sadowniczą, drugi ciągnik również jest niezbędny. Komornik przyjął tę opinię jako uzasadnioną i odstąpił od egzekucji ciągnika.
Co chroni rolnika przed utratą majątku?
Zastosowanie przepisów art. 829¹–829⁴ k.p.c. ma kluczowe znaczenie dla zachowania zdolności rolnika do dalszego prowadzenia działalności. Ochronie podlegają:
✅ podstawowe narzędzia pracy i zwierzęta,
✅ minimalna ilość paszy, paliwa, nawozów i opału,
✅ składniki majątku niezbędne do zapewnienia ciągłości działalności rolniczej.
Dzięki temu egzekucja nie pozbawia dłużnika możliwości dalszego funkcjonowania i utrzymania się z rolnictwa.
Art. 829⁵ k.p.c. – kiedy ochrona nie działa?
Wydawać by się mogło, że katalog wyłączeń z egzekucji chroni rolnika w każdej sytuacji. Nic bardziej mylnego. Zgodnie z art. 829⁵ Kodeksu postępowania cywilnego:
„Przepisów art. 829¹–829⁴ nie stosuje się w razie równoczesnego skierowania egzekucji do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez dłużnika”.
⚠️ Oznacza to, że jeśli komornik obejmie egzekucją całe gospodarstwo rolne jako całość, to żadne z wcześniej opisanych wyłączeń nie ma zastosowania. Taki przepis powrócił do ustawy w lutym 2022 roku po krótkim okresie jego braku.
Co musi spełnić komornik, by wyłączyć ochronę?
Dwa warunki muszą być spełnione jednocześnie:
- Egzekucja musi objąć wszystkie nieruchomości wchodzące w skład gospodarstwa rolnego – np. grunty orne, łąki, pastwiska, budynki gospodarcze itp.
- Nieruchomości muszą stanowić gospodarstwo rolne prowadzone przez dłużnika – nie wystarczy, że są rolne z przeznaczenia. Muszą być zorganizowaną całością gospodarczą zgodnie z art. 553 Kodeksu cywilnego.
Skąd komornik wie, że objął całe gospodarstwo?
Komornik sądowy może ustalić stan majątku rolnika na podstawie:
- zapytania do Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych,
- danych z ewidencji gruntów i budynków (starostwa),
- oświadczenia wierzyciela lub dłużnika,
- dokumentów przedstawionych przez strony (np. wypisów z rejestrów gruntów, odpisów KW).
Jeżeli potwierdzi, że egzekucja obejmuje wszystkie elementy gospodarstwa rolnego – nie stosuje wyłączeń i kontynuuje postępowanie bez uwzględnienia art. 829¹–829⁴ k.p.c.
Przykład 3 – Egzekucja z całego gospodarstwa
🏡 Rolnik Janusz prowadził 50-hektarowe gospodarstwo rolne w gminie Miedzna. Posiadał 3 działki rolne i budynek inwentarski. Z powodu zaległości kredytowych bank wystąpił o egzekucję ze wszystkich nieruchomości. Komornik potwierdził, że są to jedyne działki będące przedmiotem użytkowania rolniczego przez Janusza.
Zgodnie z art. 829⁵ k.p.c. komornik nie zastosował żadnych wyłączeń, a więc mógł prowadzić egzekucję również z maszyn, paszy i zwierząt, które normalnie byłyby chronione. Janusz nie mógł się temu skutecznie sprzeciwić.
Skutki dla rolników i wierzycieli
📌 Dla rolnika:
- może dojść do utraty całego gospodarstwa i narzędzi pracy,
- ogranicza to dostęp do kredytów, bo banki mogą chcieć zabezpieczenia na całości majątku,
- rolnik traci zdolność do dalszego prowadzenia działalności.
📌 Dla wierzyciela:
- pełna egzekucja oznacza większą szansę odzyskania należności,
- brak ograniczeń ustawowych w zakresie zajęcia składników majątku.
Ten przepis wprowadzono, aby zrównoważyć ochronę rolników z interesami wierzycieli (głównie banków), którzy – w razie braku możliwości zajęcia całego gospodarstwa – rezygnowali z udzielania finansowania.
Podsumowanie – najważniejsze wnioski
✅ Egzekucja z majątku rolnika podlega daleko idącym ograniczeniom – art. 829¹–829⁴ k.p.c. chronią przedmioty niezbędne do prowadzenia gospodarstwa.
✅ Komornik musi uzyskać opinię izby rolniczej, zanim zdecyduje o zajęciu nadwyżki sprzętu czy inwentarza.
✅ Jeśli opinia nie zostanie wydana, komornik może powołać biegłego, którego opinia ma charakter wiążący.
✅ Ochrona nie obowiązuje, gdy egzekucja obejmuje wszystkie nieruchomości wchodzące w skład gospodarstwa – zgodnie z art. 829⁵ k.p.c.
✅ Rolnicy powinni dokładnie monitorować działania komornika i reagować w przypadku błędnego ustalenia stanu faktycznego – np. złożeniem zażalenia lub skargi.
Podstawa prawna
- art. 829¹–829⁵ – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 553 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku:
- ochrona majątku rolnika przed egzekucją
- ograniczenia egzekucji komorniczej w rolnictwie
- opinia izby rolniczej egzekucja
- komornik a gospodarstwo rolne
- egzekucja z całego gospodarstwa art. 829⁵ k.p.c.
Przydatne strony urzędowe:
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc
- https://www.krir.pl (Krajowa Rada Izb Rolniczych)
- https://ekw.ms.gov.pl (elektroniczne księgi wieczyste)
- https://bip.ms.gov.pl