Katastrofa budowlana to sytuacja nagła, nieprzewidywalna i potencjalnie bardzo groźna – zarówno dla ludzi, jak i mienia. Jej skutki mogą obejmować nie tylko zniszczenia materialne, ale także zagrożenie życia i zdrowia publicznego. Z tego względu Prawo budowlane przewiduje specjalny, odrębny tryb działania dla organów nadzoru budowlanego. W tym poradniku wyjaśniam, jak przebiega to postępowanie, jakie są jego cele, czym różni się od typowych postępowań administracyjnych oraz jakie uprawnienia mają organy.
🧩 Postępowanie w sprawie katastrofy budowlanej – czym się różni?
Zwykłe postępowania prowadzone przez organy nadzoru budowlanego (np. w sprawie samowoli budowlanej czy odstępstw od projektu) mają na celu doprowadzenie obiektu do stanu zgodnego z przepisami prawa. Tymczasem w przypadku katastrofy budowlanej sytuacja wygląda inaczej – tu priorytetem jest bezpieczeństwo publiczne i likwidacja zagrożenia.
✔ Główne cele postępowania w sprawie katastrofy budowlanej:
- Wyjaśnienie przyczyn i okoliczności katastrofy
- Usunięcie zagrożeń dla zdrowia, życia lub mienia
- Zabezpieczenie miejsca katastrofy
- Ustalenie niezbędnych robót porządkowych i zabezpieczających
⚠️ Uwaga! Nie chodzi więc od razu o legalizację obiektu czy jego odbudowę, tylko o doraźne działania minimalizujące skutki zdarzenia i zabezpieczające przed jego dalszymi konsekwencjami.
🧩 Etapy postępowania – jak to wygląda w praktyce?
Po zawiadomieniu o katastrofie budowlanej (najczęściej przez właściciela, zarządcę, inwestora lub służby ratunkowe), organ nadzoru budowlanego podejmuje niezwłoczne czynności wyjaśniające. Zgodnie z art. 74 ustawy – Prawo budowlane, postępowanie musi być ukierunkowane na ustalenie przyczyn katastrofy.
🔍 W ramach tego postępowania organ może:
- Zabezpieczyć teren zdarzenia,
- Powołać specjalną komisję,
- Zlecić ekspertyzę techniczną (na koszt właściciela lub zarządcy obiektu),
- Wydać decyzje nakazujące wykonanie określonych prac zabezpieczających.
🧩 Kto działa w imieniu organu? Komisja ds. katastrofy
Zgodnie z art. 76 ust. 1–3 Prawa budowlanego, organ nadzoru budowlanego może powołać komisję, w skład której wchodzą:
- Przedstawiciele organu nadzoru budowlanego,
- Reprezentanci innych zainteresowanych organów (np. straży pożarnej, inspektoratu pracy),
- Przedstawiciele samorządu terytorialnego,
- Inne osoby posiadające wiedzę lub kompetencje w zakresie danego zdarzenia (np. rzeczoznawcy budowlani, biegli sądowi).
🧩 Przykład praktyczny:
W wyniku silnych opadów deszczu i błędów konstrukcyjnych zawalił się dach hali magazynowej w powiecie drawskim. Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego w Drawsku Pomorskim powołał komisję, do której dołączyli przedstawiciele PSP, lokalny konstruktor z uprawnieniami oraz inżynier z wojewódzkiego nadzoru budowlanego. Celem komisji było ustalenie, czy zawalenie było skutkiem błędu projektowego, zaniedbań w eksploatacji czy działania sił przyrody.
🧩 Decyzje zabezpieczające – co może nakazać organ?
Organ nadzoru budowlanego ma uprawnienie do wydania decyzji natychmiastowo wykonalnej, której celem jest ochrona ludzi, mienia i środowiska.
Zgodnie z art. 76 ust. 4 Prawa budowlanego, taka decyzja może nakazywać m.in.:
- zabezpieczenie miejsca katastrofy,
- uporządkowanie terenu (np. usunięcie gruzu, zabezpieczenie infrastruktury),
- wykonanie robót budowlanych niezbędnych do zabezpieczenia obiektu (np. rozbiórka uszkodzonych elementów, montaż podpór).
📌 Adresatem decyzji może być właściciel, zarządca lub inwestor – w zależności od tego, kto aktualnie odpowiada za obiekt.
⚠️ Taka decyzja jest natychmiast wykonalna – co oznacza, że obowiązuje od razu, niezależnie od ewentualnego odwołania.
🧩 Przykład praktyczny:
W czasie budowy galerii handlowej w Bielsku spadła część stalowej konstrukcji dachu. Organ nadzoru budowlanego wydał natychmiastową decyzję nakazującą wykonawcy demontaż wszystkich niezabezpieczonych elementów i zabezpieczenie strefy robót do czasu przybycia komisji. Odwołanie od tej decyzji nie wstrzymało jej wykonania.
📄 Ekspertyza budowlana – kto ją wykonuje i kto płaci?
Zgodnie z art. 78 ust. 2 Prawa budowlanego, organ nadzoru budowlanego może zlecić wykonanie ekspertyzy technicznej, jeśli jest to niezbędne do:
- wydania decyzji,
- ustalenia przyczyn katastrofy.
📌 Ekspertyza może dotyczyć np. oceny stanu technicznego konstrukcji, materiałów budowlanych, zgodności robót z projektem.
💸 Koszt ekspertyzy ponosi inwestor, właściciel lub zarządca obiektu budowlanego. Może to być znaczące obciążenie finansowe, dlatego organy muszą uzasadnić celowość i wysokość kosztów.
⚖️ Wyrok NSA z 26.02.2013 r., II OSK 2000/11 podkreśla, że:
„Organ powinien wykazać, że poniesienie kosztów ekspertyzy w danej wysokości jest uzasadnione konkretnym stanem faktycznym”.
📌 Co ważne – ustawa nie określa formy zlecenia takiej ekspertyzy. W praktyce część sądów uznaje, że powinno to nastąpić w formie decyzji (dla ochrony praw strony), inne zaś – że forma nie podlega zaskarżeniu, bo jest to czynność dowodowa.
🧩 Przykład praktyczny:
W wyniku zawalenia klatki schodowej w starej kamienicy, organ zlecił ekspertyzę rzeczoznawcy budowlanemu z listy wojewody. Koszt wyniósł 14 000 zł i został przerzucony na wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota zakwestionowała koszt, wskazując, że zakres badań był zbyt szeroki. Spór rozstrzygnął WSA, oceniając zasadność kosztów w ramach postępowania o zwrot kosztów.
📌 Możliwość zakwestionowania kosztów pojawia się dopiero na etapie postanowienia ustalającego koszty postępowania (zgodnie z art. 264 Kodeksu postępowania administracyjnego).
📌 Kiedy kończy się postępowanie?
Pierwszy etap postępowania kończy się wydaniem decyzji na podstawie art. 78 ust. 1 Prawa budowlanego, w której organ wskazuje zakres i termin wykonania robót porządkowych i zabezpieczających. Nie jest to jeszcze decyzja o odbudowie czy użytkowaniu obiektu, ale działanie zabezpieczające, mające chronić otoczenie i ludzi.
⚖️ Wyroki sądów administracyjnych potwierdzają, że:
„Działanie organu nadzoru budowlanego w trybie art. 78 pr. bud. jest działaniem podejmowanym w sytuacji nagłego, nieprzewidzianego zdarzenia, a decyzja zabezpieczająca kończy jedynie pierwszy etap postępowania” – WSA w Łodzi, II SA/Łd 544/19.
📚Podstawa prawna:
- Art. 74, 76, 78 – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane
- Wyrok WSA w Opolu z 25.09.2014 r., II SA/Op 348/14
- Wyrok WSA w Łodzi z 6.11.2019 r., II SA/Łd 544/19
🔖Tematy porad zawartych w poradniku:
- postępowanie po katastrofie budowlanej
- działania nadzoru budowlanego
- komisja ds. katastrofy budowlanej
- decyzja po katastrofie budowlanej
- zabezpieczenie miejsca katastrofy