Mechanizm podzielonej płatności (ang. split payment mechanism) to jeden z najważniejszych instrumentów przeciwdziałania wyłudzeniom VAT w Polsce. Polega na tym, że zapłata za fakturę VAT dzielona jest na dwie części – kwota netto trafia na zwykły rachunek bankowy sprzedawcy, natomiast VAT wpływa na specjalne konto VAT, którym sprzedawca może dysponować tylko w określony sposób. W praktyce oznacza to ograniczony dostęp do części środków i większą kontrolę skarbową nad rozliczeniami podatkowymi.
Wprowadzenie split payment miało na celu uszczelnienie systemu VAT i ograniczenie oszustw karuzelowych. Od 1 listopada 2019 r. stosowanie mechanizmu split payment w określonych przypadkach jest obowiązkowe. Dlatego tak ważne jest, aby każdy przedsiębiorca wiedział, kiedy i jak go stosować.
📌 Na czym polega split payment?
Mechanizm podzielonej płatności działa w oparciu o tzw. komunikat przelewu, dostępny w systemach bankowości internetowej. Klient dokonujący zapłaty za fakturę wpisuje w nim:
- kwotę brutto faktury,
- kwotę VAT,
- numer faktury,
- NIP dostawcy.
Po zatwierdzeniu przelewu bank automatycznie dzieli płatność – kwota netto trafia na zwykły rachunek kontrahenta, a VAT na jego rachunek VAT. Dostęp do środków zgromadzonych na tym rachunku jest ograniczony – podatnik może je wykorzystać m.in. do zapłaty VAT do urzędu skarbowego lub opłacenia VAT z innej faktury (również poprzez split payment).
📌 Kiedy split payment może być stosowany?
Mechanizm podzielonej płatności może być zastosowany, gdy spełnione są następujące warunki:
✔ transakcja odbywa się pomiędzy podatnikami VAT (B2B),
✔ faktura zawiera wykazaną kwotę VAT,
✔ zapłata następuje przelewem bankowym (nie gotówką),
✔ transakcja dotyczy towarów lub usług objętych obowiązkiem split payment (w przypadku split payment obowiązkowego – o tym dalej).
Od 1.11.2019 r. split payment może być stosowany także w przypadku zaliczek, czyli zapłaty całości lub części należności przed dostawą towarów lub wykonaniem usługi – nawet jeśli w momencie zapłaty faktura nie została jeszcze wystawiona.
📌 Kto może korzystać ze split payment?
Z mechanizmu split payment mogą korzystać wyłącznie podatnicy VAT – zarówno czynni, jak i zwolnieni (dobrowolnie). Konsumenci (osoby prywatne, nieprowadzące działalności gospodarczej) nie mogą stosować tego mechanizmu.
📄 Przykład:
🧩 Przedsiębiorca Rafał, prowadzący hurtownię materiałów budowlanych, otrzymał fakturę VAT od dostawcy cementu. Jako czynny podatnik VAT może zapłacić za fakturę, korzystając z mechanizmu split payment. Natomiast pan Adam, prywatna osoba budująca dom i zamawiająca te same materiały, nie ma takiej możliwości – jego płatność zostanie wykonana w całości na zwykły rachunek sprzedawcy.
📌 Split payment w samofakturowaniu
Warto zaznaczyć, że split payment można stosować również w przypadku tzw. samofakturowania, czyli gdy nabywca sam wystawia fakturę w imieniu dostawcy. W takiej sytuacji przyjmuje się fikcję prawną, że nabywca otrzymał tę fakturę, co umożliwia zastosowanie split payment i odliczenie VAT.
📄 Podstawa prawna: art. 106d ust. 1 u.p.t.u.
📄 Prawo do odliczenia: art. 86 ust. 10b pkt 1 u.p.t.u.
Kiedy split payment jest obowiązkowy?
Od 1 listopada 2019 r. split payment jest obowiązkowy w określonych sytuacjach. Obowiązek ten wynika wprost z art. 108a ust. 1a ustawy o VAT. Przedsiębiorca musi zastosować split payment, jeśli spełnione są łącznie trzy warunki:
- Faktura dotyczy towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, np.:
- stal i metale nieżelazne,
- paliwa,
- elektronika (laptopy, smartfony, konsole),
- części samochodowe,
- odpady i surowce wtórne,
- usługi budowlane.
- Wartość brutto faktury przekracza 15 000 zł (nawet jeśli faktura obejmuje kilka pozycji, z których tylko jedna dotyczy towaru z załącznika 15 – liczy się cała wartość faktury).
- Obie strony transakcji są podatnikami VAT, czyli transakcja jest typu B2B.
Jeżeli wszystkie te warunki są spełnione, nabywca ma obowiązek zapłacić tę fakturę z zastosowaniem split payment. Brak zastosowania tego mechanizmu może skutkować nałożeniem sankcji przez urząd skarbowy.
📄 Obowiązek wskazania: W przypadku obowiązkowego split paymentu, sprzedawca musi umieścić na fakturze adnotację „mechanizm podzielonej płatności”. Brak takiej adnotacji również może skutkować karą (art. 106e ust. 1 pkt 18a u.p.t.u.).
🧩 Przykład praktyczny – split payment obowiązkowy
Firma „Elektro-Mag” sprzedaje zestawy komputerowe o wartości 18 000 zł brutto. Kupującym jest firma informatyczna, czynny podatnik VAT. Ponieważ elektronika znajduje się w załączniku nr 15 do ustawy, a wartość faktury przekracza 15 000 zł, nabywca ma obowiązek dokonać płatności z zastosowaniem split payment. Sprzedawca musi umieścić odpowiednią adnotację na fakturze.
Jak wykonać przelew split payment – krok po kroku
Aby zapłacić fakturę przy użyciu split payment, trzeba skorzystać z specjalnego komunikatu przelewu, który udostępnia każda bankowość internetowa dla firm. W komunikacie tym wprowadza się dane:
- NIP sprzedawcy,
- numer faktury,
- kwotę brutto faktury,
- kwotę VAT.
Na podstawie tych danych bank automatycznie przekaże:
- kwotę netto na zwykły rachunek sprzedawcy,
- kwotę VAT na jego rachunek VAT.
📌 Uwaga: Nieprawidłowe wypełnienie komunikatu przelewu (np. zły numer faktury lub NIP) może spowodować błędną księgowość po stronie odbiorcy i potencjalne problemy przy kontroli.
📄 Kiedy split payment nie może być zastosowany?
Nie każda faktura VAT może być opłacona przy użyciu split payment. Mechanizm ten nie znajdzie zastosowania, gdy:
✖ odbiorca nie jest podatnikiem VAT (np. osoba prywatna),
✖ faktura nie zawiera VAT (np. faktura ze stawką „zw” lub „np”),
✖ transakcja dotyczy importu usług lub WNT – te przypadki rozlicza nabywca w deklaracji VAT, a nie za pomocą płatności bankowej.
📌 Split payment w transakcjach z JST i ich jednostkami
Split payment może być stosowany również w transakcjach z jednostkami samorządu terytorialnego (JST), w tym:
- urzędami gmin,
- powiatów,
- województw,
- samorządowymi jednostkami i zakładami budżetowymi.
W przypadku gdy JST występuje jako nabywca lub sprzedawca – split payment może (a czasem musi) być stosowany na takich samych zasadach jak w przypadku przedsiębiorców prywatnych.
🧩 Przykład – JST jako nabywca
Urząd Miasta w Barwiczach zleca wykonanie usług remontowo-budowlanych o wartości 65 000 zł. Usługa znajduje się w załączniku 15 do ustawy VAT. Urząd, jako nabywca, ma obowiązek zapłaty z zastosowaniem split payment. Pomimo że nie działa dla zysku, jako podatnik VAT – obowiązuje go ten sam reżim prawny.
📌 Środki na rachunku VAT – ograniczone możliwości dysponowania
Środki zgromadzone na rachunku VAT są własnością podatnika, ale jego dostęp do nich jest ograniczony. Może je wykorzystać jedynie do:
- zapłaty VAT do urzędu skarbowego (w deklaracji JPK_V7),
- zapłaty VAT z faktur od innych kontrahentów (przez split payment),
- zapłaty PIT, CIT, akcyzy lub składek ZUS (po złożeniu wniosku),
- przelewu między własnymi rachunkami VAT w różnych bankach.
Nie można z rachunku VAT wypłacić gotówki ani użyć go do pokrycia innych kosztów działalności.
📄 Uwaga: Można wystąpić do naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem o przeniesienie środków z rachunku VAT na rachunek bieżący, ale decyzja zależy od urzędu i może zostać odmowna.
⚖️ Wyroki sądowe dotyczące split payment
⚖️ WSA w Gliwicach (sygn. akt I SA/Gl 1667/20) – sąd potwierdził, że obowiązek stosowania split payment dotyczy również zaliczek, jeżeli spełnione są przesłanki art. 108a ust. 1a u.p.t.u.
⚖️ NSA (sygn. akt I FSK 73/22) – potwierdzono, że brak adnotacji „mechanizm podzielonej płatności” na fakturze może skutkować nałożeniem kary administracyjnej nawet przy dobrowolnym zastosowaniu split payment przez nabywcę.
📚 Podstawa prawna
- art. 108a ust. 1a–3, art. 106e ust. 1 pkt 18a – ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.)
- art. 106d ust. 1 – ustawa o VAT
- art. 86 ust. 10b pkt 1 – ustawa o VAT
- załącznik nr 15 – ustawa o VAT
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- split payment w VAT 2025
- obowiązkowa podzielona płatność
- jak działa rachunek VAT
- kiedy nie można stosować split payment
- przelew split payment krok po kroku
Przydatne linki: Strona Ministerstwa Finansów – pytania i odpowiedzi dot. split payment