Doradztwo inwestycyjne to jedna z najbardziej złożonych usług na rynku kapitałowym. Wymaga wysokich kwalifikacji, znajomości prawa finansowego oraz ścisłego przestrzegania przepisów o ochronie inwestora. W niniejszym poradniku wyjaśniamy, czym dokładnie jest doradztwo inwestycyjne, kto może je świadczyć, jakie są obowiązki firmy inwestycyjnej oraz jak wygląda umowa między doradcą a klientem.
Czym jest doradztwo inwestycyjne według ustawy
Zgodnie z art. 76 ust. 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (u.o.i.f.),
„doradztwo inwestycyjne polega na przygotowywaniu, z inicjatywy firmy inwestycyjnej albo na wniosek klienta, oraz przekazywaniu klientowi, określonej w art. 9 rozporządzenia 2017/565, pisemnej, ustnej lub w innej formie, w szczególności elektronicznej, spełniającej wymóg trwałego nośnika, przygotowanej w oparciu o potrzeby i sytuację klienta rekomendacji, dotyczącej nabycia lub zbycia jednego instrumentu finansowego lub większej ich liczby, albo dokonania innej czynności wywołującej równoważne skutki, której przedmiotem są instrumenty finansowe, albo rekomendacji dotyczącej powstrzymania się od wykonania takiej czynności.”
W praktyce oznacza to, że doradztwo inwestycyjne polega na indywidualnym opracowaniu i przekazaniu klientowi rekomendacji dotyczącej konkretnych instrumentów finansowych – np. akcji, obligacji czy kontraktów terminowych. Kluczowe jest, że taka rekomendacja musi być spersonalizowana, czyli uwzględniać sytuację finansową, potrzeby i cele inwestora.
Doradztwo inwestycyjne jako część działalności maklerskiej
Doradztwo inwestycyjne jest jednym z rodzajów działalności maklerskiej, o której mowa w art. 69 ust. 2 pkt 5 u.o.i.f..
Zgodnie z art. 69 ust. 1 u.o.i.f.,
„działalność maklerska, która wyraża się także w doradztwie inwestycyjnym, może zostać podjęta i prowadzona jedynie przez podmiot, który uzyskał stosowne zezwolenie administracyjnoprawne.”
Oznacza to, że doradztwo inwestycyjne może być świadczone wyłącznie przez firmy inwestycyjne posiadające zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). Brak takiego zezwolenia oznacza naruszenie przepisów i grozi odpowiedzialnością karną – zgodnie z art. 178 u.o.i.f..
Zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej udziela KNF na wniosek uprawnionego podmiotu (art. 82 i 84 u.o.i.f.).
📌 W praktyce:
Jeśli firma doradcza, bank lub osoba prywatna oferuje rekomendacje dotyczące zakupu lub sprzedaży instrumentów finansowych bez posiadania licencji KNF, działa nielegalnie i może ponieść odpowiedzialność karną.
Różnica między doradztwem inwestycyjnym a innymi formami doradztwa
Doradztwo inwestycyjne w rozumieniu art. 76 u.o.i.f. należy odróżnić od innych usług doradczych, które nie wymagają zezwolenia KNF.
Chodzi tu m.in. o:
- sporządzanie analiz inwestycyjnych i rekomendacji ogólnych,
- analizy finansowe dotyczące rynków lub branż,
- doradztwo dla przedsiębiorstw w zakresie strategii, struktury kapitałowej, fuzji, przejęć i restrukturyzacji.
Zgodnie z art. 69 ust. 4 pkt 4–6 u.o.i.f., tego typu działalność mogą prowadzić także podmioty niebędące firmami maklerskimi.
🔎 Przykład:
Firma doradcza „FinPlus” opracowuje dla spółki produkcyjnej analizę opłacalności emisji obligacji. Nie wskazuje jednak konkretnych papierów wartościowych do nabycia, ani nie udziela rekomendacji osobistej – dlatego nie prowadzi działalności maklerskiej. Natomiast dom maklerski „InwestPro” sporządza rekomendację dla klienta indywidualnego, w której wskazuje, że powinien sprzedać określone akcje spółki X – jest to już doradztwo inwestycyjne i wymaga zezwolenia KNF.
Dlaczego doradztwo inwestycyjne jest działalnością reglamentowaną
Państwo wprowadziło reglamentację doradztwa inwestycyjnego, aby chronić klientów przed nierzetelnymi praktykami i błędnymi rekomendacjami.
Firma inwestycyjna musi działać zgodnie z wysokim standardem profesjonalizmu i dbałości o interes klienta.
Na podstawie art. 83g ust. 1 i 2 u.o.i.f. na firmie inwestycyjnej ciąży obowiązek uzyskania od klienta informacji o:
- jego wiedzy i doświadczeniu inwestycyjnym,
- sytuacji finansowej, w tym zdolności do ponoszenia strat,
- celach inwestycyjnych oraz poziomie akceptowanego ryzyka.
Dopiero po zebraniu tych danych doradca może przygotować rekomendację odpowiednią dla klienta, dostosowaną do jego sytuacji finansowej i profilu ryzyka.
Zmiany po wdrożeniu dyrektywy MIFID II
Z dniem 21 kwietnia 2018 r. art. 76 u.o.i.f. został gruntownie znowelizowany.
Było to konsekwencją wdrożenia do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE (MIFID II), regulującej zasady funkcjonowania rynku instrumentów finansowych w całej Unii Europejskiej.
Jedną z istotnych nowości było wprowadzenie rozróżnienia na:
- doradztwo zależne,
- doradztwo niezależne.
Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2017/565 z 25.04.2016 r., doradztwo niezależne polega na tym, że rekomendacje są oparte na szerokiej analizie różnych instrumentów finansowych, nieoferowanych wyłącznie przez firmę inwestycyjną lub podmioty z nią powiązane (art. 52 rozporządzenia 2017/565).
Dla klienta to rozróżnienie ma duże znaczenie – doradca niezależny ma obowiązek przedstawiać rekomendacje w sposób obiektywny, bez konfliktu interesów.
Skutki nowelizacji – brak „umowy o doradztwo inwestycyjne”
Nowelizacja art. 76 u.o.i.f. w 2018 r. wprowadziła jeszcze jedną istotną zmianę:
ustawodawca zrezygnował z terminu „umowa o doradztwo inwestycyjne”.
Obecnie przepisy posługują się po prostu pojęciem „doradztwa inwestycyjnego”, co oznacza, że treść umowy między doradcą a klientem należy konstruować na podstawie zasady swobody umów, wyrażonej w art. 353¹ Kodeksu cywilnego (k.c.).
Charakter prawny umowy o doradztwo inwestycyjne
Umowa o doradztwo inwestycyjne ma charakter nienazwany, ponieważ nie została uregulowana szczegółowo w Kodeksie cywilnym.
Zgodnie z przepisami i orzecznictwem, jest to umowa:
- dwustronnie zobowiązująca – obie strony mają obowiązki (doradca i klient),
- konsensualna – dochodzi do skutku w momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli,
- odpłatna (co do zasady),
- starannego działania – doradca nie gwarantuje rezultatu inwestycyjnego, ale musi działać z należytą starannością,
- wzajemna – każda ze stron otrzymuje świadczenie,
- jednostronnie podmiotowo kwalifikowana – po stronie doradcy musi występować firma inwestycyjna z zezwoleniem KNF.
Umowa ta nie wymaga szczególnej formy – może być zawarta ustnie lub przez czynności dorozumiane (per facta concludentia).
Inicjatywa w zawarciu umowy – klient czy doradca?
Zgodnie z art. 76 ust. 1 u.o.i.f., doradztwo inwestycyjne może być:
- zainicjowane przez klienta, który zwraca się z prośbą o rekomendację,
- albo zainicjowane przez firmę inwestycyjną, która proponuje klientowi usługę doradztwa.
W praktyce kluczowe jest ustalenie, czy przekazane informacje stanowią rekomendację w rozumieniu ustawy, czy jedynie ogólną ofertę. Granica między „oferowaniem” a „rekomendowaniem” bywa płynna i ocenia się ją w kontekście konkretnej sytuacji.
📄 W orzecznictwie podkreśla się, że jeśli dom maklerski udziela wskazówek, które mogą być odebrane jako spersonalizowana rekomendacja, to przyjmuje na siebie obowiązki wynikające z umowy o doradztwo inwestycyjne. W razie nienależytego wykonania tych obowiązków ponosi odpowiedzialność za ewentualną szkodę inwestora (art. 471 k.c.).
Strony umowy o doradztwo inwestycyjne
Zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi (u.o.i.f.), stronami umowy o doradztwo inwestycyjne są firma inwestycyjna oraz klient.
Firma inwestycyjna – kto może świadczyć doradztwo
Przez firmę inwestycyjną należy rozumieć:
- dom maklerski,
- bank prowadzący działalność maklerską,
- zagraniczną firmę inwestycyjną działającą na terenie Polski,
- lub zagraniczną osobę prawną z państwa trzeciego, prowadzącą działalność maklerską w Polsce.
Każdy z tych podmiotów musi posiadać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) na prowadzenie działalności maklerskiej. Brak zezwolenia powoduje, że podmiot działa nielegalnie, co może skutkować odpowiedzialnością karną (na podstawie art. 178 u.o.i.f.).
📌 Przykład:
Dom maklerski „Alpha Investments S.A.”, posiadający zezwolenie KNF, może przygotować dla klienta indywidualnego rekomendację dotyczącą sprzedaży określonych obligacji. Natomiast firma konsultingowa „FinExpert”, która nie ma licencji maklerskiej, nie może udzielać takiej rekomendacji – nawet jeśli zatrudnia specjalistów z rynku finansowego.
Klient – kto może zlecić doradztwo inwestycyjne
Klientem w rozumieniu ustawy może być każdy podmiot prawa – zarówno osoba fizyczna, jak i przedsiębiorca – który zwraca się do firmy inwestycyjnej o udzielenie rekomendacji.
Przepisy nie nakładają szczególnych wymogów wobec klienta, jednak ustawa wprowadza rozróżnienie dwóch kategorii klientów:
- Klient profesjonalny (art. 3 pkt 39b u.o.i.f.) – to podmiot posiadający doświadczenie, wiedzę i kompetencje pozwalające mu samodzielnie podejmować decyzje inwestycyjne i oceniać ryzyko.
Przykładem może być fundusz inwestycyjny, bank, czy duże przedsiębiorstwo giełdowe. - Klient detaliczny (art. 3 pkt 39c u.o.i.f.) – to inwestor indywidualny, który nie ma doświadczenia w inwestowaniu i wymaga szerszej ochrony prawnej.
Różnica między tymi kategoriami ma duże znaczenie – od niej zależy poziom ochrony klienta, obowiązki informacyjne doradcy oraz zakres badania jego sytuacji finansowej.
W myśl art. 3a ust. 2 i 3 u.o.i.f. status klienta może być zmieniony w trakcie trwania współpracy, jeśli np. inwestor zyska odpowiednie doświadczenie lub złoży wniosek o zmianę kategorii.
⚠️ Ważne:
Nie wolno utożsamiać pojęcia klienta detalicznego z konsumentem w rozumieniu art. 221 Kodeksu cywilnego. Klientem detalicznym może być także osoba prowadząca działalność gospodarczą, jeśli korzysta z usług doradczych w celach inwestycyjnych.
Treść umowy o doradztwo inwestycyjne
Umowa o doradztwo inwestycyjne obejmuje dwa podstawowe świadczenia:
- Przygotowanie i przekazanie rekomendacji inwestycyjnej przez firmę inwestycyjną,
- Zapłatę wynagrodzenia przez klienta za tę usługę.
1. Obowiązki firmy inwestycyjnej
Na firmie inwestycyjnej spoczywa obowiązek:
- przygotowania rekomendacji dotyczącej nabycia, zbycia lub wstrzymania się od działań wobec instrumentów finansowych,
- dostosowania rekomendacji do indywidualnych potrzeb, wiedzy, doświadczenia i sytuacji finansowej klienta,
- przekazania rekomendacji w trwałej formie (pisemnej, ustnej lub elektronicznej).
Rekomendacja, zgodnie z art. 76 ust. 1 u.o.i.f., jest opinią o pożądanym sposobie działania w odniesieniu do instrumentów finansowych – ma skłonić klienta do określonego działania lub zaniechania.
Tego rodzaju rekomendacja musi być spersonalizowana, a więc nie może być ogólną sugestią rynkową.
2. Analiza potrzeb i sytuacji klienta
Zanim firma inwestycyjna przekaże rekomendację, ma obowiązek przeprowadzić analizę odpowiedniości, czyli ustalić:
- poziom wiedzy klienta o inwestowaniu,
- jego doświadczenie i znajomość produktów finansowych,
- sytuację finansową (dochody, zobowiązania, zdolność do ponoszenia strat),
- cele inwestycyjne (np. krótko- lub długoterminowe, poziom akceptacji ryzyka).
Zasady tej analizy określa rozporządzenie Ministra Finansów z 30 maja 2018 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków oraz banków powierniczych (Dz.U. 2018 poz. 1112).
Zgodnie z § 3 i § 30 rozporządzenia, firma inwestycyjna musi dokumentować proces pozyskiwania informacji od klienta oraz oceniać odpowiedniość rekomendowanych instrumentów.
3. Zakres instrumentów finansowych objętych rekomendacją
Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.o.i.f., instrumentami finansowymi mogą być m.in.:
- papiery wartościowe (np. akcje, obligacje),
- opcje, kontrakty terminowe, swapy,
- umowy forward na stopę procentową,
- inne instrumenty pochodne.
Rekomendacja może dotyczyć zakupu, sprzedaży, subskrypcji, wymiany lub zaniechania działania w odniesieniu do tych instrumentów.
Forma przekazania rekomendacji może być różna – pisemna, ustna lub elektroniczna – pod warunkiem, że spełnia wymóg trwałego nośnika, czyli pozwala klientowi na stały dostęp do treści rekomendacji.
4. Wynagrodzenie doradcy
Choć ustawa nie wskazuje wprost obowiązku zapłaty wynagrodzenia, przyjmuje się, że umowa o doradztwo inwestycyjne jest z natury odpłatna.
Domniemanie odpłatności wynika z art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
„Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie.”
Oznacza to, że klient co do zasady płaci za rekomendację, ale strony mogą umówić się także na charakter nieodpłatny(np. w ramach promocji lub pakietu usług maklerskich).
Odpowiedzialność firmy inwestycyjnej za błędną rekomendację
Jeżeli firma inwestycyjna przygotuje wadliwą lub nierzetelną rekomendację, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną klientowi na zasadach ogólnych, określonych w art. 471 k.c., który stanowi:
„Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.”
W praktyce oznacza to, że jeśli doradca sporządzi rekomendację bez odpowiedniej analizy sytuacji klienta, nie sprawdzi adekwatności instrumentu finansowego lub naruszy zasadę staranności zawodowej, firma inwestycyjna może zostać pociągnięta do odpowiedzialności odszkodowawczej.
Przykład praktyczny
Pani Anna Kowalczyk, klientka detaliczna, zleciła domowi maklerskiemu „InwestPro” przygotowanie rekomendacji inwestycyjnej. Doradca, nie analizując dokładnie jej profilu ryzyka, polecił jej zakup ryzykownych kontraktów terminowych. W wyniku spadku kursów pani Anna poniosła znaczną stratę finansową.
W takiej sytuacji dom maklerski może ponosić odpowiedzialność z tytułu nienależytego wykonania umowy (art. 471 k.c.), ponieważ nie dopełnił obowiązku rzetelnej oceny sytuacji finansowej klientki i nie dopasował rekomendacji do jej możliwości inwestycyjnych.
Odpowiedzialność za osoby trzecie
Zgodnie z art. 474 k.c., firma inwestycyjna odpowiada również za działania osób, którymi się posługuje – np. doradców, analityków, konsultantów czy podwykonawców – tak jak za własne działania.
Oznacza to, że jeśli szkoda klienta powstała w wyniku błędu doradcy zatrudnionego w firmie inwestycyjnej, odpowiedzialność ponosi cała firma, a nie tylko pracownik.
Podstawa prawna
W poradniku przywołano następujące przepisy:
- art. 76 ust. 1 – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. 2024 poz. 1234 ze zm.)
- art. 69 ust. 1, ust. 2 pkt 5 oraz ust. 4 pkt 4–6 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 82 i 84 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 83g ust. 1 i 2 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 3 pkt 39b i 39c oraz art. 3a ust. 2 i 3 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 83c ust. 1, art. 83j i art. 83ja – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 178 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- art. 2 ust. 1 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi
- rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2017/565 z dnia 25 kwietnia 2016 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE (MIFID II)
- rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków oraz banków powierniczych (Dz.U. 2018 poz. 1112)
- art. 353¹ – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 poz. 161 ze zm.)
- art. 471 – Kodeks cywilny
- art. 474 – Kodeks cywilny
- art. 735 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 221 – Kodeks cywilny
Tematy zawarte w poradniku
- Umowa o doradztwo inwestycyjne – kto może ją zawierać i jakie są wymogi formalne
- Doradztwo inwestycyjne jako działalność maklerska regulowana przez KNF
- Różnice między doradztwem inwestycyjnym a analizą finansową i doradztwem strategicznym
- Odpowiedzialność firmy inwestycyjnej za błędne rekomendacje i utratę środków klienta
- Zasady badania wiedzy, doświadczenia i celów inwestycyjnych klienta przed wydaniem rekomendacji
Linki do źródeł
- Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi – tekst jednolity – sejm.gov.pl
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 maja 2018 r. – sejm.gov.pl
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE (MiFID II) – eur-lex.europa.eu
- Komisja Nadzoru Finansowego – zezwolenia maklerskie – knf.gov.pl
- Ministerstwo Finansów – rynek finansowy – podatki.gov.pl