Umowa ubezpieczenia jest jednym z kluczowych instrumentów zabezpieczenia interesów majątkowych i osobistych przedsiębiorców oraz osób prywatnych. Zawierając ją, ubezpieczyciel zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia w razie wystąpienia zdarzenia przewidzianego w umowie, a ubezpieczający – do zapłaty składki.
W praktyce umowa ta odgrywa podwójną rolę: gospodarczą (ochrona majątku i zdrowia) oraz społeczną (rozłożenie ryzyka).
Czym jest umowa ubezpieczenia i jakie przepisy ją regulują?
Podstawą prawną dla umowy ubezpieczenia są przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 805–834 k.c..
Jak stanowi art. 805 § 1 k.c.:
„Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.”
Regulacja ta ma charakter ogólny. Nie obejmuje m.in. ubezpieczeń morskich (art. 292–299 k.m.) ani działalności reasekuracyjnej, której zasady określa ustawa z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej(dalej: „u.d.u.r.”).
Szczególne przepisy dotyczące ubezpieczeń znajdują się również w:
- ustawie z 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń,
- ustawie z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Strony umowy ubezpieczenia
Umowę ubezpieczenia zawierają ubezpieczyciel i ubezpieczający.
Ubezpieczyciel – profesjonalista pod nadzorem KNF
Ubezpieczyciel jest przedsiębiorcą, który może prowadzić działalność ubezpieczeniową tylko po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (art. 4 u.d.u.r.). Jego działalność musi być prowadzona w sposób uczciwy, przejrzysty i z poszanowaniem interesów klientów.
To właśnie profesjonalny charakter działalności sprawia, że umowa ubezpieczenia jest umową jednostronnie kwalifikowaną (handlową) – zawieraną pomiędzy profesjonalistą a podmiotem, który może, ale nie musi nim być.
Ubezpieczający – kto może nim być?
Ubezpieczającym może być osoba fizyczna, prawna, a także jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka osobowa).
Jeżeli umowę zawiera konsument, stosuje się przepisy o ochronie konsumentów. Te same zasady dotyczą również osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, które zawierają umowę w związku z tą działalnością (art. 805 § 4 k.c.).
Ubezpieczający ma obowiązek zapłaty składki oraz prawo do otrzymania świadczenia od ubezpieczyciela. W niektórych przypadkach po stronie ubezpieczającego może występować kilka osób (np. współwłaściciele nieruchomości).
Ubezpieczenie na cudzy rachunek
Szczególnym przypadkiem jest tzw. ubezpieczenie na cudzy rachunek (art. 808 k.c.).
W takiej sytuacji umowę zawiera i składkę opłaca ubezpieczający, ale świadczenie przysługuje osobie trzeciej – ubezpieczonemu. Ten ostatni nie musi uczestniczyć w zawieraniu umowy, ale ma pełne prawo do odbioru świadczenia.
⚠️ W ubezpieczeniach osobowych nie można zawrzeć umowy na rachunek osoby trzeciej bez jej zgody.
W umowie można także wskazać osobę, która ma odebrać świadczenie po śmierci ubezpieczonego – jest to uposażony(art. 831 k.c.).
Czym jest „wypadek ubezpieczeniowy”?
Wypadkiem ubezpieczeniowym jest zdarzenie losowe, przyszłe i niepewne, niezależne od woli ubezpieczającego lub ubezpieczonego.
Nie jest to warunek w rozumieniu art. 89 k.c., ponieważ zobowiązanie ubezpieczyciela powstaje już w chwili zawarcia umowy.
Jeśli jednak wypadek jest niemożliwy do zajścia – umowa jest nieważna (art. 806 k.c.).
Umowa nie może również obejmować okresu poprzedzającego jej zawarcie, jeżeli w tym czasie wypadek już zaszedł lub jego zajście było niemożliwe.
Podział ubezpieczeń – majątkowe i osobowe
Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje ubezpieczeń:
- Ubezpieczenia majątkowe – chronią interes majątkowy, czyli wartość ekonomiczną (np. mieszkanie, samochód, firmowy sprzęt). Mają charakter kompensacyjny – świadczenie ubezpieczyciela ma wyrównać szkodę.
Przykłady: ubezpieczenie mienia, OC przedsiębiorcy, ubezpieczenie transportowe. - Ubezpieczenia osobowe – dotyczą życia i zdrowia człowieka. Wypłacane świadczenie ma z góry ustaloną wartość i nie jest odszkodowaniem.
Przykłady: ubezpieczenie na życie, NNW, ubezpieczenia turystyczne.
W ubezpieczeniach osobowych świadczenie może przysługiwać z kilku polis równocześnie, ponieważ nie ma tu zasady kompensacji szkody.
Z kolei w ubezpieczeniach majątkowych wysokość świadczenia nie może przekroczyć faktycznej szkody.
Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne
Umowy ubezpieczenia mogą mieć charakter:
- dobrowolny – decyzja o ich zawarciu zależy od woli ubezpieczającego,
- obowiązkowy – zawarcie wymusza przepis prawa (np. OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC adwokatów, doradców podatkowych, komorników, biegłych rewidentów itp.).
Celem obowiązkowych ubezpieczeń jest ochrona interesu publicznego i zapewnienie odszkodowania osobom poszkodowanym w sytuacjach, gdy sprawca szkody mógłby być niewypłacalny.
Specyfika umowy ubezpieczenia w stosunkach handlowych
Choć przepisy nie nakładają obowiązku zachowania formy pisemnej, w praktyce ubezpieczyciel potwierdza zawarcie umowy poprzez wydanie polisy.
Polisa jest więc dokumentem potwierdzającym, że umowa została zawarta – ale jej brak nie oznacza nieważności umowy (można ją udowodnić innymi środkami).
Szczegółowe prawa i obowiązki stron określają ogólne warunki ubezpieczenia (OWU), które mają charakter wzorców umownych (art. 384–385 k.c. oraz art. 807, 812 k.c., a także art. 15–17 u.d.u.r.).
OWU muszą zawierać m.in.:
- zakres i przedmiot ubezpieczenia,
- prawa i obowiązki stron,
- sposób ustalania składki,
- procedurę zgłaszania i likwidacji szkody.
Wzory te są także przedmiotem szczegółowych wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Finansów z 16 grudnia 2015 r. w sprawie informacji zamieszczanych we wzorcach umów stosowanych przez zakład ubezpieczeń.
Charakter prawny umowy ubezpieczenia
Umowa ubezpieczenia jest:
- dwustronnie zobowiązująca (obie strony mają obowiązki),
- odpłatna (ubezpieczający płaci składkę),
- konsensualna (dochodzi do skutku w momencie zgodnego oświadczenia woli stron),
- kauzalna (jej przyczyna jest gospodarczo uzasadniona),
- adhezyjna (zawierana na warunkach ustalonych przez ubezpieczyciela).
W literaturze podkreśla się, że jest to również umowa losowa, ponieważ nie wiadomo, czy świadczenie ubezpieczyciela będzie musiało zostać spełnione.
Jednocześnie ma ona cechy ekwiwalentności, bo zapłata składki stanowi odpowiednik ryzyka przejętego przez ubezpieczyciela.
W praktyce umowy ubezpieczenia są często zawierane za pośrednictwem agenta lub brokera ubezpieczeniowego, działającego w imieniu jednej ze stron – na podstawie przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.
W razie sporu właściwy jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy (art. 10 u.d.u.r.).
Prawa i obowiązki stron umowy
Obowiązki ubezpieczyciela
Ubezpieczyciel zobowiązuje się do spełnienia świadczenia:
- w ubezpieczeniu majątkowym – zapłaty odszkodowania,
- w ubezpieczeniu osobowym – wypłaty sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia.
Odpowiedzialność ubezpieczyciela co do zasady zaczyna się następnego dnia po zawarciu umowy, jednak nie wcześniej niż dzień po zapłaceniu składki (art. 814 k.c.).
Strony mogą uzgodnić inny moment rozpoczęcia ochrony, np. po upływie tzw. karencji ubezpieczeniowej, czyli okresu, w którym ubezpieczyciel nie ponosi jeszcze odpowiedzialności.
Obowiązki ubezpieczającego
Podstawowym obowiązkiem ubezpieczającego jest zapłata składki.
Jej wysokość ustala zakład ubezpieczeń, biorąc pod uwagę:
- zakres i czas trwania ochrony,
- wartość przedmiotu ubezpieczenia,
- indywidualne czynniki ryzyka,
- sumę ubezpieczenia.
Szczegółowe zasady kalkulacji składki reguluje ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, zwłaszcza art. 33 i n. u.d.u.r.
Termin zapłaty składki
Co do zasady składkę należy zapłacić w momencie zawarcia umowy.
Jeżeli jednak dokument ubezpieczenia (np. polisa) został doręczony później – termin płatności wynosi 14 dni od jego doręczenia.
Strony mogą w umowie ustalić inny termin płatności albo rozłożyć składkę na raty.
📌 Brak zapłaty składki ma poważne konsekwencje:
- w ubezpieczeniach dobrowolnych – powoduje wygaśnięcie ochrony po upływie 7 dni od wezwania ubezpieczyciela,
- w ubezpieczeniach obowiązkowych – ochrona trwa mimo braku płatności, a ubezpieczyciel może dochodzić zapłaty składki w sądzie (art. 12 u.u.o.).
Obowiązek informacyjny ubezpieczającego
Ubezpieczający musi przekazać ubezpieczycielowi wszystkie informacje istotne dla oceny ryzyka ubezpieczeniowego (art. 815 k.c.).
Obowiązek ten dotyczy m.in.:
- stanu przedmiotu ubezpieczenia,
- wcześniejszych szkód lub roszczeń,
- okoliczności zwiększających ryzyko (np. działalność w branży wysokiego ryzyka).
Najczęściej informacje te przekazuje się we wniosku ubezpieczeniowym przygotowanym przez zakład ubezpieczeń.
Nieprawdziwe lub niepełne dane mogą prowadzić do ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, a przy winie umyślnej – nawet do jej całkowitego wyłączenia.
Obowiązek współdziałania i zawiadomienia o wypadku
Ubezpieczający (lub ubezpieczony) musi zawiadomić ubezpieczyciela o wypadku, jeśli obowiązek taki wynika z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia.
Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować zmniejszeniem świadczenia, jeśli brak zawiadomienia utrudnił ustalenie okoliczności szkody.
Odpowiedzialność ubezpieczyciela może być wtedy ograniczona, ale tylko wtedy, gdy wykaże on, że uchybienie miało wpływ na zakres szkody (art. 6 k.c.).
W ubezpieczeniach obowiązkowych obowiązek ten ma charakter szczególny – wynika z art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.
Ubezpieczony musi niezwłocznie powiadomić ubezpieczyciela, udzielić mu niezbędnych informacji i wyjaśnień.
Zaniedbanie tego obowiązku może prowadzić do żądania zwrotu części wypłaconego odszkodowania.
Zmiana ryzyka a składka
Jeśli w trakcie trwania umowy ujawnią się nowe okoliczności, które zwiększają lub zmniejszają ryzyko wypadku, każda ze stron może żądać zmiany wysokości składki (art. 816 k.c.).
Zmiana obowiązuje od chwili wystąpienia tych okoliczności, ale nie wcześniej niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia.
Strona, która nie zgadza się na zmianę, może wypowiedzieć umowę w terminie 14 dni, ze skutkiem natychmiastowym.
Obowiązki po powstaniu szkody
Ubezpieczający ma obowiązek:
- zawiadomić ubezpieczyciela o wypadku w terminie określonym w umowie,
- podjąć działania w celu ograniczenia szkody (np. ugasić pożar, zabezpieczyć mienie),
- umożliwić ustalenie przyczyn i rozmiaru szkody,
- zabezpieczyć roszczenia wobec sprawcy szkody, jeśli istnieje osoba odpowiedzialna.
Koszty działań zmierzających do ratowania przedmiotu ubezpieczenia ponosi ubezpieczyciel – nawet jeśli okazały się nieskuteczne – ale tylko w ramach sumy ubezpieczenia.
Jeśli jednak ubezpieczający umyślnie lub przez rażące niedbalstwo nie podejmie żadnych działań ratunkowych, ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania w całości lub w części.
Przeniesienie praw z umowy ubezpieczenia
Zgodnie z art. 823 k.c., prawa z umowy ubezpieczenia mogą przejść na nabywcę ubezpieczonego przedmiotu (np. samochodu lub maszyny).
Wymagana jest jednak zgoda ubezpieczyciela, chyba że umowa stanowi inaczej.
Jeżeli prawa te nie zostaną przeniesione, stosunek ubezpieczenia wygasa.
Zasada ta nie dotyczy sukcesji generalnej (np. dziedziczenia).
Zbywca i nabywca odpowiadają solidarnie za zapłatę składki za okres do chwili przeniesienia przedmiotu ubezpieczenia.
Suma ubezpieczenia i jej zmiana
Suma ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 824 § 1 k.c.).
O ile umowa nie stanowi inaczej, odszkodowanie nie może przekraczać wartości poniesionej szkody.
Przy podwójnym ubezpieczeniu (gdy ten sam przedmiot jest ubezpieczony u kilku ubezpieczycieli) każdy z nich odpowiada proporcjonalnie do przyjętej sumy ubezpieczenia.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku koasekuracji – gdy kilku ubezpieczycieli wspólnie obejmuje ochroną ten sam przedmiot, dzieląc między sobą ryzyko i wypłatę odszkodowania (art. 3 ust. 1 pkt 16 u.d.u.r.).
Zmiana sumy ubezpieczenia (np. po spadku wartości mienia) jest możliwa zarówno z inicjatywy ubezpieczającego, jak i ubezpieczyciela.
Wówczas składka zostaje odpowiednio obniżona od pierwszego dnia miesiąca, w którym dokonano zmiany (art. 824 § 2–3 k.c.).
Możliwość stosowania umowy przedwstępnej i promesy ubezpieczeniowej
W obrocie gospodarczym, szczególnie przy przetargach lub dużych kontraktach, często stosuje się promesę ubezpieczeniową – czyli zobowiązanie ubezpieczyciela do zawarcia w przyszłości określonej umowy.
Promesa zawiera proponowane warunki umowy (np. zakres ochrony, sumę ubezpieczenia) i może uzależniać zawarcie właściwej umowy od spełnienia określonych warunków (np. przedstawienia dokumentów finansowych).
Możliwe jest również zawarcie umowy przedwstępnej – zgodnie z zasadami art. 389–390 k.c. – która zobowiązuje strony do zawarcia właściwej umowy ubezpieczenia w przyszłości.
Uproszczony tryb zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego
W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych, zgodnie z art. 5a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, obowiązuje zasada milczącej akceptacji oferty:
jeżeli ubezpieczyciel nie odpowie na ofertę zawarcia umowy w ciągu 14 dni od jej otrzymania, umowę uważa się za zawartą.
Umowa jest więc zawarta w momencie przyjęcia oferty przez ubezpieczyciela, a polisa lub potwierdzenie elektroniczne stanowią jedynie dowód jej zawarcia.
Ubezpieczyciel nie jest jednak związany ofertą w każdym zakresie – może zaproponować inne warunki ubezpieczenia.
W takiej sytuacji ubezpieczający ma 7 dni na zgłoszenie sprzeciwu; brak reakcji oznacza akceptację zmienionych warunków.
Przykład praktyczny
Firma EcoTransport Sp. z o.o. ubiegała się o kontrakt przewozowy wymagający posiadania ubezpieczenia OC przewoźnika.
Zanim formalnie zawarła umowę ubezpieczenia, otrzymała od towarzystwa ubezpieczeniowego promesę ubezpieczeniową, w której wskazano sumę gwarancyjną 300 000 zł i zakres ochrony.
Po uzyskaniu kontraktu firma przedstawiła dokumenty finansowe i w ciągu tygodnia została wystawiona właściwa polisa OC.
Promesa stanowiła gwarancję, że ubezpieczyciel nie odmówi zawarcia umowy na wskazanych warunkach.
Swoboda kształtowania postanowień umownych
Zasada swobody umów (art. 353¹ k.c.) pozwala stronom dostosować treść umowy ubezpieczenia do indywidualnych potrzeb, o ile nie narusza to przepisów bezwzględnie obowiązujących.
Wskazanie uposażonego w ubezpieczeniu osobowym
Zgodnie z art. 831 k.c., w ubezpieczeniu na życie ubezpieczający może wskazać osobę uposażoną, która po jego śmierci otrzyma sumę ubezpieczenia.
Uposażonym może być dowolna osoba – niekoniecznie spokrewniona z ubezpieczonym.
Uposażony nie musi wiedzieć o wskazaniu swojej osoby ani wyrażać zgody, ale może odmówić przyjęcia świadczenia.
Dyspozycję można w każdej chwili zmienić, a jeśli uposażony umrze przed ubezpieczającym – wskazanie staje się bezskuteczne.
Suma wypłacona uposażonemu nie wchodzi do spadku (art. 831 § 3 k.c.).
📄 Jeśli umowa nie wskazuje uposażonego ani kolejności osób uprawnionych, w orzecznictwie istnieją dwa poglądy:
- część autorów uważa, że suma wchodzi do spadku,
- przeważa jednak stanowisko, że ubezpieczyciel jest wówczas zwolniony z obowiązku wypłaty.
Modyfikacja odpowiedzialności i warunków umowy
Strony mogą w umowie:
- określić inny moment rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej niż wynikający z przepisów,
- ustalić inne terminy płatności składki,
- wprowadzić tzw. franszyzy (udział własny w szkodzie),
- ograniczyć odpowiedzialność za szkody spowodowane winą nieumyślną,
- nałożyć na ubezpieczającego dodatkowe obowiązki prewencyjne (np. obowiązek instalacji systemu alarmowego).
Takie postanowienia są zgodne z prawem, o ile nie prowadzą do obejścia przepisów bezwzględnie obowiązujących.
Różnorodność typów ubezpieczeń
W ramach swobody umów ubezpieczyciele mogą tworzyć produkty dopasowane do specyficznych potrzeb rynku, np.:
- ubezpieczenia cargo (transport towarów),
- ubezpieczenia dla sektora IT (cyberbezpieczeństwo),
- ubezpieczenia turystyczne z elementem inwestycyjnym.
W ubezpieczeniach osobowych popularne są dziś tzw. ubezpieczenia z funduszem kapitałowym, łączące funkcję ochronną z inwestycyjną.
Roszczenia z tytułu niewykonania zobowiązania
Podstawowym obowiązkiem ubezpieczyciela jest wypłata świadczenia, gdy zajdzie przewidziany w umowie wypadek.
Z kolei obowiązkiem ubezpieczającego – zapłata składki.
Obie strony mają więc roszczenia wzajemne wynikające z niewykonania tych zobowiązań.
Roszczenia ubezpieczyciela
Zgodnie z art. 814 k.c., jeśli składka lub jej pierwsza rata nie zostanie zapłacona w terminie, ubezpieczyciel może:
- wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i zażądać zapłaty składki za okres, w którym ponosił odpowiedzialność,
- w przypadku rozłożenia płatności na raty – wezwać ubezpieczającego do zapłaty z ostrzeżeniem, że po 7 dniach od wezwania ochrona ubezpieczeniowa wygaśnie.
Brak zapłaty w tym terminie oznacza wygaśnięcie odpowiedzialności ubezpieczyciela, ale nie zwalnia z obowiązku zapłaty składki należnej za okres, w którym umowa obowiązywała.
📌 W ubezpieczeniach obowiązkowych (np. OC pojazdów) ubezpieczyciel nie może wstrzymać ochrony – przysługuje mu jednak roszczenie o zapłatę składki za cały okres ubezpieczenia (art. 12 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych).
Roszczenia ubezpieczającego
Ubezpieczający ma prawo żądać zwrotu składki za niewykorzystany okres ochrony, jeśli umowa wygasła przed terminem, na jaki była zawarta (art. 813 § 1 k.c.).
Przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący – ubezpieczyciel nie może go wyłączyć w OWU.
Ponadto ubezpieczający może dochodzić:
- obniżenia składki w razie zmiany ryzyka (art. 816 k.c.),
- zwrotu składki nienależnej (np. gdy ubezpieczenie było nieważne – art. 806 k.c.),
- odszkodowania za nienależyte wykonanie obowiązków przez ubezpieczyciela (np. opóźnioną wypłatę świadczenia).
Obowiązek rzetelnych informacji
Zgodnie z art. 815 k.c. i art. 8a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczający ma obowiązek przekazania prawdziwych informacji dotyczących ryzyka ubezpieczeniowego.
W razie zatajenia lub podania nieprawdziwych danych, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające z tych okoliczności, jeżeli ubezpieczający działał umyślnie.
Jeśli winy umyślnej nie ma – ciężar dowodu spoczywa na ubezpieczającym.
Ten sam skutek może nastąpić, gdy błędne informacje poda osoba pozostająca z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Terminy realizacji świadczenia ubezpieczeniowego
Kluczowym przepisem określającym termin wypłaty świadczenia jest art. 817 k.c., zgodnie z którym:
„Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku.”
Jeżeli w tym czasie nie da się ustalić wszystkich okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności lub wysokości odszkodowania, ubezpieczyciel ma obowiązek wypłacić:
- bezsporną część świadczenia w terminie 30 dni,
- pozostałą część – w ciągu 14 dni od dnia, w którym wyjaśnienie było możliwe przy zachowaniu należytej staranności.
Opóźnienie w wypłacie świadczenia uprawnia ubezpieczonego do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie, niezależnie od winy ubezpieczyciela, a także odszkodowania, jeśli opóźnienie spowodowało dodatkową szkodę.
Odrębne regulacje dla ubezpieczeń obowiązkowych
Zgodnie z art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, termin na wypłatę odszkodowania wynosi:
- 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o szkodzie – w przypadku bezspornych roszczeń,
- do 90 dni, jeśli konieczne jest dodatkowe wyjaśnienie okoliczności,
- w razie postępowania sądowego lub karnego – po jego zakończeniu.
W odniesieniu do świadczeń wypłacanych przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, termin wynosi 30 dni od dnia otrzymania akt szkody, z możliwością przedłużenia o 14 dni w szczególnych przypadkach (art. 109 u.u.o.).
Rozwiązanie i wygaśnięcie umowy ubezpieczenia
Odstąpienie od umowy
Zgodnie z art. 812 § 4 k.c., ubezpieczający może odstąpić od umowy:
- zawartej na okres dłuższy niż 6 miesięcy – w terminie 30 dni od jej zawarcia,
- gdy jest przedsiębiorcą – w terminie 7 dni od zawarcia.
Jeżeli ubezpieczyciel nie poinformuje o tym prawie w chwili zawierania umowy, termin biegnie od dnia, w którym ubezpieczający dowiedział się o możliwości odstąpienia.
Odstąpienie nie wymaga szczególnej formy – wystarczy oświadczenie złożone ubezpieczycielowi.
Wypowiedzenie umowy
Umowa ubezpieczenia może być wypowiedziana:
- przez ubezpieczyciela – tylko w przypadkach wskazanych w ustawie lub umowie (np. brak zapłaty składki, istotna zmiana ryzyka),
- przez ubezpieczającego – w dowolnym czasie (dotyczy ubezpieczeń osobowych), z zachowaniem terminu określonego w umowie albo – w braku takiego postanowienia – ze skutkiem natychmiastowym (art. 830 § 1 k.c.).
📌 W przypadku ubezpieczeń na życie, ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę tylko w przypadkach przewidzianych ustawą (art. 830 § 3–4 k.c.).
Umowa ubezpieczenia rozwiązuje się również:
- z upływem okresu, na który została zawarta,
- za porozumieniem stron,
- w przypadku nieważności (np. niemożliwego wypadku – art. 806 k.c.),
- gdy ubezpieczony nie zapłaci składki mimo wezwania (art. 814 k.c.).
Przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia
Zgodnie z art. 819 § 1 k.c., roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem 3 lat.
Termin ten liczony jest od dnia, w którym świadczenie stało się wymagalne, czyli w praktyce – od dnia, w którym ubezpieczyciel powinien wypłacić odszkodowanie (art. 817 k.c.).
W przypadku ubezpieczeń OC poszkodowany może dochodzić roszczenia wobec ubezpieczyciela w terminie przewidzianym dla roszczenia wobec sprawcy szkody (czyli zazwyczaj 3 lata od dnia, w którym dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej, nie później jednak niż 10 lat od zdarzenia).
Przerwanie biegu przedawnienia
Zgodnie z art. 819 § 4 k.c., bieg przedawnienia przerywa się przez:
- zgłoszenie ubezpieczycielowi roszczenia lub
- zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem.
W takim wypadku termin biegnie na nowo od dnia, w którym ubezpieczyciel doręczy ubezpieczającemu pisemne oświadczenie o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Załączniki do umowy ubezpieczenia
W praktyce obrotu gospodarczego podstawowym dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy jest polisa ubezpieczeniowa.
Do polisy załącza się zwykle:
- ogólne warunki ubezpieczenia (OWU) – obowiązkowy dokument określający szczegóły ochrony,
- harmonogram płatności składki,
- wycenę przedmiotu ubezpieczenia (np. rzeczoznawcy majątkowego),
- deklarację ryzyka lub kwestionariusz ubezpieczającego,
- ewentualne aneksy i załączniki dodatkowe (np. wykaz przedmiotów objętych ochroną, oświadczenia o zabezpieczeniach technicznych).
W przypadku ubezpieczeń zawieranych elektronicznie, polisa i OWU mogą być dostarczone na trwałym nośniku w formie elektronicznej, co w pełni spełnia wymogi prawne (art. 5a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych).
Podstawa prawna
- art. 805–834 – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)
- ustawa z 11.09.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. 2023 poz. 656)
- ustawa z 15.12.2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń (Dz.U. 2023 poz. 1796)
- ustawa z 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK (Dz.U. 2023 poz. 1965)
- rozporządzenie Ministra Finansów z 16.12.2015 r. w sprawie informacji zamieszczanych we wzorcach umów stosowanych przez zakład ubezpieczeń (Dz.U. 2015 poz. 2321)
Tematy zawarte w poradniku
- umowa ubezpieczenia w Kodeksie cywilnym
- obowiązki ubezpieczyciela i ubezpieczającego
- ubezpieczenia majątkowe i osobowe – różnice i zasady
- promesa ubezpieczeniowa i umowa przedwstępna
- przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia