Umowa o dzieło to jedna z najczęściej stosowanych umów cywilnoprawnych – szczególnie w branży kreatywnej, IT, edukacyjnej czy freelancerskiej. Wielu przedsiębiorców korzysta z niej jako alternatywy dla umowy o pracę, jednak nie każdy wie, że w niektórych przypadkach… trzeba odprowadzić od niej składki ZUS. ⚠️
Jeśli zastanawiasz się, czy zawarta przez Ciebie umowa o dzieło rodzi obowiązki w zakresie ubezpieczeń społecznych – ten poradnik jest właśnie dla Ciebie. Dowiesz się:
- kiedy umowa o dzieło nie podlega składkom ZUS,
- kiedy musi być oskładkowana jak etat,
- jakie wyjątki pozwalają uniknąć obowiązku ubezpieczeniowego nawet przy współpracy z własnym pracownikiem.
🔍 Analiza prawna: czym jest umowa o dzieło?
Umowa o dzieło to umowa cywilnoprawna uregulowana w art. 627–646 Kodeksu cywilnego. Jej kluczową cechą jest osiągnięcie konkretnego rezultatu – wykonanego dzieła – za wynagrodzeniem.
👉 W skrócie: zamawiający płaci za rezultat, a nie za proces pracy. Może to być np. stworzenie strony internetowej, napisanie raportu, namalowanie obrazu czy przeprowadzenie szkolenia.
🧩 Przykład praktyczny:
Firma marketingowa PixelPeak sp. z o.o. podpisała z freelancerem umowę o dzieło na wykonanie kampanii promocyjnej w mediach społecznościowych. Umowa przewiduje oddanie gotowego zestawu grafik i tekstów reklamowych oraz raportu podsumowującego kampanię.
➡️ To klasyczna umowa o dzieło – bez obowiązku opłacania składek ZUS, jeśli freelancer nie jest pracownikiem firmy.
Czy każda umowa o dzieło jest zwolniona ze składek ZUS?
Nie! To bardzo częsty błąd. Co do zasady umowa o dzieło nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, ale w niektórych przypadkach jest traktowana tak jak umowa o pracę.
⚠️ Kiedy umowa o dzieło podlega składkom ZUS?
Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązek ubezpieczeń społecznych pojawia się, gdy:
➡️ Umowa o dzieło została zawarta z pracodawcą, z którym wykonawca pozostaje w stosunku pracy,
lub
➡️ Umowa jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, nawet jeśli formalnie zawarta została z innym podmiotem.
Wówczas taka osoba jest traktowana jak pracownik, a przychód z umowy o dzieło dodaje się do pensji i od całości nalicza składki ZUS.
🧩 Przykład praktyczny:
Anna, zatrudniona na etacie w firmie WebLine sp. z o.o. jako specjalistka ds. e-commerce, podpisała dodatkową umowę o dzieło z tą samą firmą na przygotowanie raportu sprzedażowego. Raport był potrzebny wewnętrznie, dla zarządu firmy.
➡️ Umowa została zawarta z własnym pracodawcą i na jego rzecz, dlatego należy od niej odprowadzić wszystkie składki ZUS, tak jakby była częścią pensji.
📊 Co obejmuje obowiązek ubezpieczeń?
Jeśli umowa o dzieło została zawarta z własnym pracodawcą (lub realizowana na jego rzecz), przychód z niej dolicza się do pensji z etatu. Podstawą wymiaru składek są zatem łączne dochody z obu umów.
Pracodawca odprowadza składki:
- emerytalne,
- rentowe,
- chorobowe (obowiązkowe),
- wypadkowe,
- zdrowotne,
- na Fundusz Pracy (FP),
- na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP).
⚠️ Ważne: brak obowiązku zgłaszania do ZUS
Jeśli umowa o dzieło została zawarta z pracownikiem etatowym i podlega oskładkowaniu, pracodawca nie musi zgłaszać jej osobno do ZUS. Wystarczy, że pracownik jest już zgłoszony z tytułu umowy o pracę.
🧩 Przykład praktyczny:
Michał, zatrudniony w firmie technologicznej jako grafik, podpisał dodatkowo umowę o dzieło na wykonanie prezentacji produktowej. Umowa została zrealizowana w czasie wolnym, ale dla tej samej firmy.
➡️ Mimo że dzieło było wykonywane po godzinach, ponieważ dotyczyło własnego pracodawcy, składki ZUS muszą być naliczone od tej umowy.
Kiedy umowa o dzieło nie podlega ZUS – nawet przy własnym pracodawcy?
Mimo ogólnej zasady, że umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na jego rzecz podlega składkom ZUS, istnieją ważne wyjątki, które warto znać. Pozwalają one uniknąć obowiązku ubezpieczeniowego – zgodnie z aktualnym orzecznictwem i stanowiskiem ZUS.
🧩 Przykład 1: działalność gospodarcza a umowa o dzieło
Jeśli pracownik prowadzi równolegle działalność gospodarczą, a dzieło wykonane w ramach umowy jest tożsame z profilem tej działalności, to:
➡️ Przychód z umowy o dzieło uznaje się za przychód z działalności gospodarczej,
➡️ Nie powstaje obowiązek naliczania składek ZUS od tej umowy o dzieło.
🧩 Przykład praktyczny:
Patryk jest zatrudniony na etacie jako specjalista ds. PR w agencji BrandWise. Równocześnie prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą jako grafik komputerowy. Firma zaproponowała mu wykonanie logo na podstawie umowy o dzieło.
➡️ Mimo że to umowa z własnym pracodawcą, składki ZUS nie są wymagane, ponieważ wykonanie logo wpisuje się w PKD działalności Patryka – a zatem dochód traktuje się jako przychód z działalności gospodarczej.
🧩 Przykład 2: umowa o dzieło podczas urlopu bezpłatnego
Kolejny wyjątek dotyczy pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym. W takim przypadku:
✅ Umowa o dzieło zawarta w trakcie urlopu nie stanowi tytułu do ubezpieczeń,
✅ Nie trzeba odprowadzać składek ZUS, nawet jeśli umowę zawarto z własnym pracodawcą.
Powód? Pracownik pozostaje formalnie zatrudniony, ale nie pobiera wynagrodzenia ani nie podlega ubezpieczeniom z etatu.
🧩 Przykład praktyczny:
Joanna, pracownica uczelni publicznej, przebywała przez 3 miesiące na urlopie bezpłatnym. W tym czasie uczelnia podpisała z nią umowę o dzieło na opracowanie materiałów dydaktycznych do nowego kursu.
➡️ Umowa nie powoduje obowiązku odprowadzania składek ZUS, bo Joanna przebywała na urlopie bezpłatnym i nie była wtedy zgłoszona do ubezpieczeń społecznych.
🧩 Przykład 3: umowa o dzieło podczas urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego
Podobna zasada obowiązuje, gdy pracownik przebywa na:
- urlopie macierzyńskim,
- urlopie rodzicielskim,
- urlopie wychowawczym.
W tych przypadkach umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych ani zdrowotnych. Dzieje się tak, ponieważ pracownik i tak jest objęty odrębnymi tytułami ubezpieczeń (np. zasiłkiem macierzyńskim lub opieką ZUS w czasie wychowawczego).
📌 Praktyczne podsumowanie: kiedy ZUS od umowy o dzieło?
| Rodzaj umowy | Z kim zawarta? | Czy podlega składkom ZUS? |
|---|---|---|
| Umowa o dzieło (samodzielna) | Osoba niezatrudniona | ❌ NIE |
| Umowa o dzieło | Z własnym pracodawcą | ✅ TAK |
| Umowa o dzieło | Dla własnego pracodawcy | ✅ TAK |
| Umowa o dzieło + działalność gospodarcza | Pracownik = przedsiębiorca | ❌ NIE, jeśli pokrywa się z PKD |
| Umowa o dzieło | Podczas urlopu bezpłatnego | ❌ NIE |
| Umowa o dzieło | Podczas urlopu wychowawczego | ❌ NIE |
| Umowa o dzieło | Podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego | ❌ NIE |
💡 Podsumowanie i wskazówki
Umowa o dzieło może wydawać się wygodną i tanią formą współpracy – bez składek ZUS, bez zgłoszeń do ubezpieczeń, bez skomplikowanej ewidencji. Ale nie zawsze tak jest.
🔎 Zawsze analizuj kontekst umowy o dzieło – nie tylko jej treść, ale także relację między stronami. W szczególności sprawdź:
- Czy wykonawca jest jednocześnie pracownikiem firmy?
- Czy dzieło jest wykonywane na rzecz tego samego podmiotu?
- Czy wykonawca prowadzi działalność gospodarczą?
- Czy wykonanie dzieła wpisuje się w jego PKD?
- Czy wykonawca przebywa aktualnie na urlopie?
📌 Nie każda umowa o dzieło z własnym pracownikiem musi oznaczać składki. Ale błędna kwalifikacja może skutkować kontrolą ZUS i koniecznością dopłaty – wraz z odsetkami.
📚 Podstawa prawna
- art. 627–646 – Kodeks cywilny
- art. 8 ust. 2a – ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2023 poz. 1230, z późn. zm.)
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- umowa o dzieło a składki ZUS
- umowa o dzieło z pracodawcą
- oskładkowanie umowy o dzieło 2025
- działalność gospodarcza a dzieło
- kiedy nie trzeba płacić ZUS od umowy o dzieło