Dynamiczny rozwój kryptowalut i technologii blockchain zrewolucjonizował rynki finansowe, ale przyniósł też nowe zagrożenia dla stabilności systemu finansowego. Coraz większa anonimowość, brak pośredników oraz szybkość transakcji sprawiły, że kryptoaktywa stały się atrakcyjnym narzędziem do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Przedsiębiorcy działający w tym sektorze muszą dziś sprostać licznym obowiązkom wynikającym z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). W tym poradniku wyjaśniam, jak wygląda obecny stan prawny, jakie są kluczowe obowiązki podmiotów zajmujących się kryptoaktywami i na co szczególnie zwracać uwagę, aby prowadzić działalność zgodnie z przepisami prawa.
📌 Początki kryptowalut i potrzeba regulacji
Początek ery kryptowalut to rok 2009 – wtedy opublikowano manifest Satoshi Nakamoto, który zapoczątkował funkcjonowanie bitcoina jako pierwszej waluty cyfrowej bazującej na technologii blockchain i kryptografii. Choć wcześniej pojawiały się koncepcje, takie jak b-money (Wei Dai, 1998) czy Bit Gold (Nick Szabo, 1998), to właśnie bitcoin był pierwszym realnie działającym systemem wymiany wartości bez udziału zaufanych pośredników.
Z czasem na rynku zaczęły pojawiać się nowe kryptowaluty, różniące się protokołami i mechanizmami konsensusu. Prawdziwy przełom nastąpił w 2015 r., wraz z powstaniem Ethereum – platformy, która umożliwiła budowanie zdecentralizowanych aplikacji (DApps), wykorzystujących tzw. smart kontrakty.
Wraz z popularyzacją tej technologii pojawiły się nowe zagrożenia:
- wykorzystywanie kryptowalut do prania pieniędzy (ML),
- finansowanie terroryzmu (TF),
- omijanie sankcji gospodarczych,
- trudności w śledzeniu źródeł pochodzenia środków.
Te ryzyka spowodowały, że konieczne stało się wdrożenie odpowiednich regulacji, które objęłyby kryptoaktywa przepisami AML/CFT.
🧾 AML i kryptoaktywa: początki regulacji w Polsce
W odpowiedzi na IV dyrektywę AML Unii Europejskiej, Polska zdecydowała się wcześnie na uregulowanie działalności podmiotów związanych z kryptowalutami. Od 13 lipca 2018 r. zostały one formalnie uznane za instytucje obowiązane, co oznacza, że:
- podlegają obowiązkom ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tzw. ustawa AML),
- muszą realizować obowiązki związane z analizą transakcji, weryfikacją tożsamości klientów i badaniem źródła środków.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy AML, instytucjami obowiązanymi są m.in. podmioty prowadzące działalność polegającą na:
- wymianie kryptowalut na środki płatnicze (tzw. crypto-fiat),
- wymianie jednej kryptowaluty na inną (crypto-crypto),
- pośrednictwie w tego typu wymianach,
- prowadzeniu rachunków kryptowalutowych.
🔍 Dlaczego to takie ważne?
Branża kryptoaktywów niesie ze sobą specyficzne wyzwania:
- anonimowość transakcji, zwłaszcza w kryptowalutach zorientowanych na prywatność (np. Monero, Zcash, Dash),
- utrudniona identyfikacja stron transakcji,
- brak jednolitych międzynarodowych standardów w zakresie AML,
- możliwość korzystania z mikserów i usług ukrywających pochodzenie środków.
Dlatego instytucje obowiązane muszą nie tylko realizować podstawowe obowiązki AML, ale też wdrażać zaawansowane narzędzia do analizy blockchaina i transakcji klientów.
🔧 Praktyczne skutki objęcia regulacjami AML
Wprowadzenie regulacji wymusiło na podmiotach branży:
- wdrożenie procedur KYC (Know Your Customer),
- bieżące monitorowanie transakcji klientów (art. 34 ust. 1 pkt 4 AML),
- badanie źródła pochodzenia środków (np. z miningów, inwestycji, darowizn),
- udokumentowanie każdego etapu weryfikacji i analizy,
- przygotowanie oceny ryzyka instytucji (art. 27 ust. 1 AML).
To wszystko oznacza dla przedsiębiorców działających w branży kryptowalut:
✔ zwiększone koszty działalności,
✔ konieczność inwestycji w systemy analityczne,
✔ wymóg zatrudniania specjalistów od AML,
✔ możliwość zamykania rachunków bankowych przez instytucje finansowe (de-risking).
🧾 Kluczowe obowiązki AML dla firm z sektora kryptoaktywów
Instytucja obowiązana – co to oznacza?
Zgodnie z ustawą AML, firmy oferujące usługi wymiany kryptowalut, pośrednictwa w ich wymianie oraz przechowywania kryptoaktywów stały się instytucjami obowiązanymi. Oznacza to konieczność realizacji pełnego katalogu obowiązków związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, takich jak:
- identyfikacja i weryfikacja klienta oraz beneficjenta rzeczywistego (KYC),
- ustalenie charakteru relacji biznesowych,
- bieżące monitorowanie transakcji,
- badanie źródła pochodzenia środków,
- raportowanie podejrzanych transakcji do GIIF (Generalny Inspektor Informacji Finansowej),
- dokumentowanie wszystkich działań zgodnie z przepisami.
🔍 Największe wyzwania dla sektora kryptoaktywów
Choć obowiązki AML są wspólne dla wszystkich instytucji finansowych, w branży kryptoaktywów ich realizacja wiąże się z unikalnymi trudnościami.
1. Problemy z monitoringiem transakcji (art. 34 ust. 1 pkt 4 AML)
Instytucje obowiązane muszą bieżąco analizować transakcje swoich klientów, by:
- sprawdzić, czy są zgodne z deklarowaną działalnością,
- ocenić ryzyko ML/TF (prania pieniędzy/finansowania terroryzmu),
- zidentyfikować nieprawidłowości.
👉 Problem: Podmioty krypto nie mają pełnej wiedzy o właścicielach zewnętrznych portfeli ani o źródle przesyłanych środków. Często jedynie jedna strona transakcji jest znana.
2. Badanie źródła pochodzenia środków
Zgodnie z ustawą AML, firmy muszą:
- ustalić, skąd pochodzą środki klienta (np. inwestycja, mining, darowizna),
- potwierdzić to dokumentami – np. historią transakcji, umową darowizny, potwierdzeniem z giełdy.
👉 Problem: Nie zawsze da się pozyskać dokumenty, zwłaszcza gdy środki są w kryptowalucie od lat lub pochodzą z miningów.
3. Kryptowaluty zorientowane na prywatność
Niektóre kryptowaluty, takie jak:
- Monero (XMR),
- Zcash (ZEC),
- Dash (DASH)
zostały zaprojektowane w taki sposób, by ukrywać tożsamość nadawcy, odbiorcy i wartość transakcji.
👉 Skutek: Utrudniają lub wręcz uniemożliwiają realizację podstawowych obowiązków AML.
🛠 Przykład wdrożenia środków AML w małym kantorze kryptowalut
Firma: „KantorBlock” – mały kantor kryptowalutowy w Gdańsku.
Od 2019 r. oferuje wymianę BTC/ETH na PLN.
Obowiązki, które musiał wdrożyć:
- Rejestracja w rejestrze dostawców walut wirtualnych (KAS),
- Stworzenie i wdrożenie procedury KYC,
- Zakup narzędzia do analizy transakcji blockchain (np. Chainalysis),
- Wymóg dokumentów przy transakcjach powyżej 1000 EUR,
- Oświadczenia klientów o źródle środków,
- Przeszkolenie pracownika ds. AML.
Napotkane problemy:
- Brak możliwości ustalenia tożsamości nadawcy środków z portfeli zewnętrznych,
- Trudności z analizą transakcji z portfeli privacy coinów,
- Koszty wdrożenia systemu analitycznego (ponad 100 tys. zł rocznie).
Wniosek: Małe firmy muszą ponosić wysokie koszty dostosowania do przepisów, mimo niskiego wolumenu transakcji.
⚠️ Problematyczne technologie: miksery i DEX-y
Coraz częściej wykorzystywane są narzędzia utrudniające identyfikację środków, np.:
- miksery kryptowalutowe (mixing services),
- platformy DEX (decentralized exchanges),
- portfele z funkcją coinjoin.
Ich działanie polega na mieszaniu środków różnych użytkowników, co skutecznie zaciera ślady przepływu środków.
📌 Instytucja obowiązana powinna:
- stosować środki szczególnej ostrożności,
- wstrzymać podejrzane transakcje,
- przekazać zawiadomienie do GIIF.
👨⚖️ Wymogi wobec kadry zarządzającej i rejestracja działalności
W 2021 r. nowelizacja ustawy AML wprowadziła obowiązek rejestracji podmiotów działających w branży kryptowalut w specjalnym rejestrze KAS (prowadzi go Szef Krajowej Administracji Skarbowej).
Aby uzyskać wpis, konieczne jest:
- zapewnienie niekaralności członków zarządu (art. 129n AML),
- wykazanie kompetencji (np. ukończenie szkolenia AML lub min. roczne doświadczenie – art. 129o AML),
- złożenie odpowiedniego wniosku i dokumentacji.
🏦 Wpływ regulacji AML/CFT na sektor bankowy i płatniczy
Banki i kryptoaktywa – relacja pełna napięć
Po objęciu podmiotów kryptoaktywnych obowiązkami AML wiele banków komercyjnych w Polsce – ze względu na:
- ryzyko reputacyjne,
- niemożność weryfikacji pochodzenia środków,
- technologiczne ograniczenia w analizie transakcji blockchain,
zdecydowało się na zakończenie współpracy z firmami z branży kryptowalutowej.
Zjawisko to określane jest mianem:
🛑 De-risking – celowe ograniczanie relacji z klientami z branż wysokiego ryzyka, niezależnie od ich faktycznego zachowania.
W praktyce oznaczało to:
- zamykanie rachunków bankowych,
- odmowy otwierania nowych kont,
- brak możliwości realizacji przelewów i rozliczeń.
🧾 Art. 41 ust. 1 ustawy AML – przepis ostateczny
Zgodnie z tym przepisem, jeśli instytucja obowiązana nie może zastosować choćby jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego, to:
- nie nawiązuje stosunków gospodarczych,
- nie przeprowadza transakcji okazjonalnej,
- nie realizuje transakcji przez rachunek bankowy,
- rozwiązuje stosunki gospodarcze.
👉 Banki wykorzystywały ten przepis jako uzasadnienie dla zamykania rachunków firmom krypto.
🌍 Arbitraż regulacyjny – czyli ucieczka za granicę
Wobec coraz bardziej restrykcyjnego podejścia polskich instytucji, wiele firm z branży kryptoaktywnych zdecydowało się na tzw.:
🌐 Arbitraż regulacyjny – czyli przeniesienie działalności do jurysdykcji, w których:
- obowiązki AML są mniej rygorystyczne,
- procesy rejestracyjne są uproszczone,
- brak obowiązku transpozycji unijnych dyrektyw AML.
Przykładowe kierunki relokacji:
- Estonia, Litwa, Malta, Czechy – UE (łatwość działania w EOG),
- Szwajcaria – korzystna polityka wobec kryptowalut,
- Dubaj i Singapur – przyjazne otoczenie regulacyjne.
💳 Rozwiązanie: małe instytucje płatnicze (MIP)
Rewolucyjną zmianą było wprowadzenie w Polsce – na mocy ustawy z dnia 10 maja 2018 r. – nowej kategorii dostawców usług płatniczych:
Mała Instytucja Płatnicza – MIP (art. 117f ustawy o usługach płatniczych).
Co umożliwia MIP?
✅ Uproszczona procedura rejestracyjna (brak KNF, tylko wpis do rejestru KNF),
✅ Możliwość obsługi płatności klientów (do 1,5 mln euro/m-c),
✅ Realizacja wypłat i wpłat dla klientów giełd i kantorów krypto,
✅ Niskie koszty wejścia – brak obowiązku posiadania kapitału minimalnego.
📌 Przykład: „CryptoPay Polska” – mała instytucja płatnicza
Firma oferująca usługi wymiany kryptoaktywów uruchomiła własną MIP, która:
- przyjmuje wpłaty klientów na rachunek powierniczy,
- realizuje wypłaty z platformy krypto,
- dokonuje rozliczeń z dostawcami usług blockchain.
Efekty:
✔ uniezależnienie się od banków,
✔ możliwość świadczenia usług zgodnie z przepisami,
✔ niższe ryzyko wypowiedzenia rachunku.
⚠️ Ryzyko przesunięcia problemu
Chociaż MIP-y stały się atrakcyjnym rozwiązaniem dla firm krypto, to pojawiły się też nowe wyzwania:
- większe ryzyko prania pieniędzy przeniosło się do mniejszych instytucji,
- niższa świadomość AML wśród nowych podmiotów,
- mniej zaawansowane procedury compliance,
- większe zagrożenie dla całego systemu finansowego.
🧑💼 Rejestr dostawców walut wirtualnych i wymogi wobec kadry zarządzającej
W celu zwiększenia nadzoru nad rynkiem kryptoaktywów oraz weryfikacji wiarygodności podmiotów świadczących tego typu usługi, z dniem 31 października 2021 r. wprowadzono nowelizację ustawy AML, która:
- utworzyła Rejestr dostawców walut wirtualnych,
- określiła warunki formalne prowadzenia działalności,
- wprowadziła wymogi wobec zarządzających i beneficjentów rzeczywistych.
📝 Jakie warunki trzeba spełnić?
Zgodnie z przepisami art. 129n–129z ustawy AML, aby prowadzić legalnie działalność związaną z obrotem kryptowalutami, firma i jej kadra muszą:
✅ 1. Nie być karane za poważne przestępstwa
Zgodnie z art. 129n AML, niedozwolone jest prowadzenie działalności przez osoby:
- skazane prawomocnie za przestępstwa przeciwko:
– działalności instytucji publicznych,
– wymiarowi sprawiedliwości,
– wiarygodności dokumentów,
– obrotowi gospodarczemu,
– mieniu i interesom majątkowym,
– obrotowi pieniężnemu i papierami wartościowymi,
– przestępstwa skarbowe i finansowanie terroryzmu.
Obowiązek ten dotyczy:
- członków zarządu,
- osób faktycznie zarządzających,
- beneficjentów rzeczywistych.
📚 2. Posiadać odpowiednie kompetencje
Zgodnie z art. 129o AML, wymagane jest:
- ukończenie kursu lub szkolenia z zakresu AML/krypto, lub
- wykonywanie czynności związanych z krypto przez co najmniej rok.
🗂 Jak wygląda proces rejestracji?
- Złożenie wniosku do Szefa KAS,
- Dołączenie dokumentów potwierdzających spełnienie wymogów (niekaralność, doświadczenie, szkolenia),
- Weryfikacja przez KAS i wpis do rejestru,
- Obowiązek aktualizacji danych w przypadku zmian.
📌 Brak wpisu do rejestru = prowadzenie działalności nielegalnie.
Grozi za to kara administracyjna do 100 000 zł.
📌 Podejście oparte na ryzyku – fundament AML
Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy AML, każda instytucja obowiązana musi przeprowadzić wewnętrzną ocenę ryzyka.
Co powinna zawierać taka ocena?
- Identyfikację zagrożeń związanych z:
✔ klientem,
✔ produktem/usługą,
✔ kanałem dystrybucji,
✔ geograficzną lokalizacją. - Ocenę ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu,
- Wskazanie środków zapobiegawczych (mitigating measures),
- Wydanie finalnej oceny ryzyka (residual risk level).
👉 Bez prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka nie można skutecznie wdrożyć procedur AML.
🛠 Narzędzia wspomagające AML w branży krypto
Z uwagi na specyfikę transakcji blockchainowych, instytucje z branży kryptoaktywnych muszą korzystać z wyspecjalizowanych narzędzi, np.:
- Chainalysis,
- Elliptic,
- CipherTrace,
- Crystal Blockchain.
Narzędzia te umożliwiają:
- analizę przepływów środków,
- identyfikację powiązań z adresami z tzw. darkwebu,
- ocenę ryzyka konkretnego portfela,
- wykrywanie tzw. structuringu (dzielenia transakcji).
🚧 Problemy systemowe i luka w nadzorze
Choć wprowadzono liczne obowiązki, to nadal istnieją luki w funkcjonowaniu systemu AML w Polsce:
- brak jednolitych standardów wdrażania KYC/KYT,
- trudność w stosowaniu przepisów do nowych technologii (np. DEX, smart contracts),
- zbyt mała liczba kontrolujących urzędników,
- trudności we współpracy międzynarodowej,
- opóźnione wdrożenia dyrektyw AML na poziomie krajowym.
🧩 Podsumowanie: AML i kryptoaktywa – co musisz wiedzieć?
Rozwój rynku kryptoaktywów wymusił dostosowanie przepisów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). Wprowadzone regulacje mają istotny wpływ na sposób prowadzenia działalności przez firmy zajmujące się obrotem i przechowywaniem kryptowalut, a także na relacje z instytucjami sektora finansowego.
🔑 Kluczowe wnioski:
✔ Firmy z branży krypto są instytucjami obowiązanymi – muszą realizować pełne obowiązki AML/CFT,
✔ Weryfikacja tożsamości klientów (KYC) i monitoring transakcji (KYT) to obowiązki podstawowe, ale trudne do realizacji ze względu na technologię blockchain,
✔ Rejestracja działalności krypto w KAS i spełnienie warunków formalnych (niekaralność, kompetencje) to warunek legalnego działania,
✔ Banki wycofują się ze współpracy – w efekcie rośnie rola małych instytucji płatniczych (MIP),
✔ Obowiązki AML są kosztowne i wymagają inwestycji w systemy analityczne,
✔ Podejście oparte na ryzyku (risk-based approach) jest fundamentem skutecznego systemu AML,
✔ Branża musi stale dostosowywać się do zmian technologicznych i regulacyjnych.
📚 Podstawa prawna
- art. 2 ust. 1 pkt 12, art. 27 ust. 1, art. 34 ust. 1, art. 41 ust. 1, art. 43, art. 118, art. 129n–129z – ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2023 r. poz. 1124 ze zm.)
- art. 4 ust. 8, art. 117f – ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1234 ze zm.)
- ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1075)
- dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 (IV AMLD) oraz 2018/843 (V AMLD)
🧠 Tematy porad zawartych w poradniku (frazy SEO)
- AML krypto 2025
- obowiązki AML giełdy kryptowalut
- rejestr dostawców walut wirtualnych Polska
- krypto a pranie pieniędzy przepisy
- de-risking banki kryptowaluty
🗂 Propozycja kategorii dla serwisu Porady.pl
Kategoria główna: Prawo i podatki
Podkategoria: Kryptowaluty i nowe technologie
🔗 Przydatne linki do stron urzędowych
- Rejestr dostawców walut wirtualnych – KAS
https://www.podatki.gov.pl/klient/centralny-rejestr-beneficjentow-rzeczywistych - Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF)
https://www.gov.pl/web/finanse/generalny-inspektor-informacji-finansowej - Komisja Nadzoru Finansowego – MIP
https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/Podmioty/Male_instytucje_platnicze - Ustawa AML – tekst ujednolicony
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000723/U/D20180723Lj.pdf - Dyrektywy AML (IV i V) – EUR-Lex
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32015L0849