W polskim procesie cywilnym wybór sądu ma ogromne znaczenie – niewłaściwe skierowanie sprawy może wydłużyć proces, a czasem nawet uniemożliwić jego dalsze prowadzenie. Z tego powodu Kodeks postępowania cywilnego przewiduje mechanizm przekazania sprawy do sądu właściwego (art. 200 § 1⁴ k.p.c.).
Co to oznacza w praktyce?
Jeśli sąd uzna, że nie jest właściwy do rozpoznania sprawy, musi wydać postanowienie i wskazać inny sąd, który będzie miał obowiązek ją rozpoznać. Ale samo „oddanie” sprawy innemu sądowi też rządzi się ścisłymi regułami – które wyjaśniam poniżej.
Obowiązek przekazania sprawy
Zgodnie z art. 200 § 1⁴ k.p.c. sąd, który stwierdzi swoją niewłaściwość, musi przekazać sprawę sądowi właściwemu.
🔹 Co ważne:
- nie wystarczy samo stwierdzenie niewłaściwości,
- sąd musi konkretnie wskazać nazwę sądu, do którego sprawa trafia.
Dlaczego?
Gdyby sąd jedynie stwierdził, że jest niewłaściwy, ale nie wskazał sądu właściwego, sprawa „utknęłaby w próżni” – nie mogłaby być kontynuowana ani w sądzie przekazującym, ani w żadnym innym.
📌 Przykład:
Powód składa pozew w Sądzie Rejonowym w Toruniu, ale pozwany mieszka w Bydgoszczy. Sąd w Toruniu wydaje postanowienie: „przekazuje sprawę do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy”. Sprawa automatycznie trafia do wskazanego sądu i tam jest dalej rozpoznawana.
Co, jeśli sąd nie może ustalić właściwego sądu?
Bywa jednak, że sąd wie, iż sam jest niewłaściwy, ale nie ma danych, by wskazać sąd właściwy.
🔹 Wtedy ma dwa wyjścia:
- wezwać powoda do uzupełnienia braków (np. podania adresu pozwanego),
- jeśli powód tego nie zrobi – sąd może zawiesić postępowanie (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), bo nie da się nadać sprawie dalszego biegu.
A jeśli sprawa nie mieści się w żadnej kategorii właściwości (ogólnej, przemiennej, wyłącznej)? Wtedy sąd nie może sam „odrzucić” sprawy – musi zwrócić się do Sądu Najwyższego, który w trybie art. 45 k.p.c. wyznacza sąd właściwy.
Co, jeśli sprawa może trafić do kilku sądów?
Czasami sąd, stwierdzając swoją niewłaściwość, dochodzi do wniosku, że kilka innych sądów jest równorzędnie właściwych. Taka sytuacja pojawia się w praktyce dość często, np.:
- gdy jednocześnie istnieje właściwość ogólna i przemienna (np. pozew o zapłatę można wnieść do sądu miejsca zamieszkania pozwanego albo miejsca wykonania umowy),
- gdy po stronie pozwanej występuje kilka osób mających różne miejsca zamieszkania,
- gdy ustawa wprost przewiduje tzw. właściwość wyłączną przemienną.
Kto decyduje, do którego sądu trafi sprawa?
🔹 Zasadniczo o tym, do którego z właściwych sądów sprawa zostanie przekazana, powinna decydować wola powoda. Wynika to pośrednio z art. 43 k.p.c.
Jednak od tej zasady są wyjątki.
- Jeśli powód nie skorzystał z prawa wyboru sądu przemiennie właściwego, to sprawa powinna zostać przekazana do sądu ogólnego (domyślnie właściwego).
- Jeśli natomiast mamy do czynienia z kilkoma sądami równorzędnie właściwymi (np. kilku pozwanych w różnych miastach), sąd powinien zwrócić się do powoda o dokonanie wyboru jednego z tych sądów.
📌 Przykład:
Spółka „Alfa” pozywa dwóch kontrahentów – jednego z Lublina, drugiego z Rzeszowa. Pozew został wniesiony w Warszawie. Sąd warszawski stwierdza swoją niewłaściwość, ale do wyboru pozostają dwa sądy ogólnie właściwe: w Lublinie i w Rzeszowie. W takim wypadku sąd zwraca się do powoda, aby wskazał, do którego z tych sądów sprawa powinna zostać przekazana.
Związanie sądu postanowieniem o przekazaniu
Zgodnie z art. 200 § 2 k.p.c., sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu.
Co to oznacza?
- Sąd nie może sam „odmówić” prowadzenia sprawy tylko dlatego, że ma inne zdanie niż sąd przekazujący.
- Wynika to również z art. 358 k.p.c., który zabrania zmiany orzeczeń tylko z powodu odmiennej oceny tych samych okoliczności.
Praktycznie rzecz biorąc – jeśli sprawa została przekazana, to nowy sąd musi ją rozpoznać.
Wyjątek – przekazanie sprawy do sądu wyższego rzędu
Od zasady związania sądu postanowieniem o przekazaniu istnieje jeden istotny wyjątek.
Zgodnie z art. 200 § 2 zd. 2 k.p.c., związanie nie dotyczy sytuacji, gdy sprawa została przekazana sądowi wyższego rzędu.
👉 Przykład:
Sąd rejonowy uznaje swoją niewłaściwość i przekazuje sprawę do sądu okręgowego. W takim przypadku sąd okręgowy może ponownie zbadać swoją właściwość i przekazać sprawę innemu sądowi, jeśli uzna to za zasadne.
Z tym wyjątkiem współgra art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c., który przewiduje, że na postanowienie o przekazaniu sprawy sądowi wyższego rzędu nie przysługuje zażalenie. Dlaczego? Bo to postanowienie nie jest ostateczne – podlega jeszcze ocenie przez sąd wyższego rzędu, do którego sprawa trafiła.
Podsumowanie – najważniejsze zasady
✔ Sąd, który stwierdza swoją niewłaściwość, musi przekazać sprawę do konkretnego sądu właściwego – nie może ograniczyć się do ogólnego stwierdzenia niewłaściwości.
✔ Jeżeli sąd nie ma danych, by ustalić sąd właściwy – powinien najpierw wezwać powoda do uzupełnienia braków, a w razie ich nieusunięcia zawiesić postępowanie.
✔ W sytuacji, gdy kilka sądów jest właściwych, co do zasady o wyborze decyduje powód.
✔ Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem i nie może jej oddać dalej – z wyjątkiem sytuacji, gdy chodzi o sąd wyższego rzędu.
✔ W praktyce oznacza to, że sprawa zawsze znajdzie swój sąd – nawet w sytuacjach trudnych i nietypowych (w ostateczności decyduje Sąd Najwyższy).
Podstawa prawna
- art. 200 § 1⁴, § 2, art. 358, art. 359 § 1, art. 394 § 1 pkt 4, art. 43, art. 45, art. 177 § 1 pkt 6 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- „przekazanie sprawy do sądu właściwego 2025”
- „związanie sądu postanowieniem o przekazaniu”
- „kiedy sąd przekazuje sprawę innemu sądowi”
- „przekazanie sprawy do sądu wyższego rzędu”
Przydatne linki urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640190093/U/D19640093Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy