Jednoosobowa spółka z o.o. jest coraz popularniejszą formą prowadzenia działalności, zwłaszcza wśród przedsiębiorców chcących ograniczyć odpowiedzialność majątkową. Ale co, jeśli chcemy, aby taka spółka była jedynym wspólnikiem innej spółki kapitałowej? Sprawa nie jest oczywista, ponieważ polskie prawo wprowadza w tym zakresie istotne ograniczenia, choć… nie brakuje legalnych sposobów ich obejścia.
Ten poradnik pokaże Ci, jakie rozwiązania są zgodne z Kodeksem spółek handlowych i jak bezpiecznie stworzyć strukturę holdingową z udziałem dwóch jednoosobowych spółek z o.o.
Dlaczego temat jest ważny?
Jeśli prowadzisz działalność w formie jednoosobowej spółki z o.o. i planujesz rozwijać strukturę grupy kapitałowej – np. wydzielając nowe podmioty do konkretnych projektów – musisz wiedzieć, kiedy i w jakiej formie możesz utworzyć kolejną spółkę. Bez tej wiedzy ryzykujesz nieważność czynności założycielskich lub problemy z odpowiedzialnością za zobowiązania.
Na czym polega zakaz? ⚠️
Zgodnie z obowiązującymi przepisami:
📜 „Jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie może zawiązać jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.”
(art. 151 § 2 – Kodeks spółek handlowych)
Co to oznacza w praktyce? Jednoosobowa spółka z o.o. nie może być założycielem innej spółki z o.o., jeśli również ta druga spółka miałaby tylko jednego wspólnika. Zakaz dotyczy samego aktu założenia – ale nie sytuacji, w której do takiej konfiguracji dochodzi później (np. przez przejęcie udziałów).
⚠️ Uwaga: Zakaz dotyczy również tworzenia jednoosobowej spółki akcyjnej oraz prostej spółki akcyjnej, ale tylko przez jednoosobową spółkę z o.o.
Dlaczego ten zakaz w ogóle istnieje? 🔍
Ustawodawca chciał w ten sposób chronić bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Problem pojawia się, gdy jedna osoba (osoba fizyczna lub prawna) kontroluje wiele spółek kapitałowych. W takiej sytuacji:
- rozmywa się odpowiedzialność majątkowa,
- zarządzanie staje się nieprzejrzyste,
- wierzyciele mają utrudniony dostęp do majątku, z którego mogliby dochodzić swoich roszczeń.
Dla przykładu: jeśli jednoosobowa spółka A zakłada jednoosobową spółkę B, a obie są w pełni kontrolowane przez tę samą osobę, wierzyciele B mogą mieć trudności z ustaleniem, kto naprawdę ponosi odpowiedzialność za zobowiązania.
Czy zakaz można obejść? TAK – i to legalnie ✔
Wbrew pozorom, zakaz z art. 151 § 2 KSH nie blokuje tworzenia struktur, w których jedna spółka z o.o. jest jedynym wspólnikiem innej. Kluczowe jest to, w jaki sposób do tego dojdzie.
Oto najważniejsze scenariusze dopuszczalne przez prawo:
🧩 1. Fiducjarne zawiązanie spółki z o.o.
To rozwiązanie polega na tym, że druga osoba (tzw. powiernik) zakłada spółkę wspólnie z jednoosobową spółką z o.o., ale robi to na jej rzecz i zgodnie z jej instrukcjami. Po zarejestrowaniu spółki powiernik przekazuje udziały spółce dominującej.
🔧 Kluczowe elementy takiej umowy:
- zlecenie przez spółkę powiernikowi założenia spółki (lub udziału w niej),
- zobowiązanie powiernika do szybkiego przekazania udziałów spółce dominującej,
- zakaz działań sprzecznych z interesem powierzającego.
To rozwiązanie jest zgodne z zasadą swobody umów i nie narusza przepisów prawa, jeśli zostanie poprawnie skonstruowane.
🧩 2. Warunkowe umowy opcji lub umowy przedwstępne
Innym sposobem jest zawarcie między wspólnikami tzw. umowy opcji albo umowy przedwstępnej, w której jeden wspólnik zobowiązuje się do sprzedaży wszystkich swoich udziałów po rejestracji spółki.
Przykład:
🧑💼 Spółka „DominoTech” (jednoosobowa z o.o.) i jej właściciel zakładają nową spółkę „DominoSoft”. W umowie zawierają klauzulę, że właściciel zbywa swoje udziały na rzecz „DominoTech” po wpisie do KRS.
Efekt? „DominoSoft” staje się wtórnie jednoosobową spółką, w 100% należącą do „DominoTech”.
🧩 3. Automatyczne umorzenie udziałów
Jeszcze innym sposobem jest zawarcie w umowie spółki z o.o. postanowienia o automatycznym umorzeniu udziałów określonego wspólnika po spełnieniu warunku (np. upływ 30 dni od rejestracji).
Taka konstrukcja pozwala ustalić z góry, kiedy spółka stanie się jednoosobowa, i przygotować się do dalszych działań – np. optymalizacji podatkowej lub inwestycyjnej.
Legalne przekształcenie spółki w jednoosobową już po rejestracji 🧩
Jak wspomniano wcześniej, zakaz ustanowiony w art. 151 § 2 Kodeksu spółek handlowych dotyczy wyłącznie etapu zawiązywania spółki. Oznacza to, że jeśli spółka zostanie zarejestrowana jako wieloosobowa, to późniejsze jej przekształcenie w spółkę jednoosobową – nawet w sytuacji, gdy jedynym wspólnikiem będzie inna jednoosobowa spółka z o.o. – jest całkowicie dopuszczalne i zgodne z prawem.
🔄 Najczęstsze scenariusze przekształcenia:
1. Nabycie wszystkich udziałów przez jednoosobową spółkę z o.o.
Spółka dominująca może po prostu kupić udziały od pozostałych wspólników – na przykład na podstawie:
- umowy sprzedaży udziałów,
- umowy darowizny,
- wykonania prawa pierwokupu (jeśli jest zapisane w umowie spółki).
Po przejęciu 100% udziałów, spółka staje się jednoosobowa – a zakaz nie ma już zastosowania.
2. Przymusowe umorzenie udziałów
Możliwe jest również umorzenie udziałów pozostałych wspólników – zarówno dobrowolne (za zgodą wspólnika), jak i przymusowe (zgodnie z zapisami umowy spółki lub uchwałą zgromadzenia wspólników).
Taki zabieg może być zastosowany np. w sytuacji konfliktu między wspólnikami lub chęci „wyjścia” jednego z nich.
3. Wyłączenie wspólnika
Zgodnie z przepisami, możliwe jest również sądowe wyłączenie wspólnika ze spółki, jeśli istnieją ku temu ważne powody. W efekcie może dojść do sytuacji, w której w spółce pozostaje tylko jeden wspólnik – będący jednocześnie jednoosobową spółką z o.o.
⚖️ Ta procedura jest dłuższa i wymaga uzasadnienia przed sądem, ale stanowi realne narzędzie w sytuacjach spornych.
Przypadek szczególny: podział przez wydzielenie 🧩
Bardzo ciekawym i skutecznym sposobem uzyskania struktury „jednoosobowa spółka z o.o. → jednoosobowa spółka z o.o.” jest podział spółki przez wydzielenie.
Jak to działa?
🏢 Załóżmy, że spółka „TechBuild” (jednoosobowa sp. z o.o.) chce wyodrębnić część działalności (np. produkcję komponentów) i przenieść ją do nowej spółki zależnej. W tym celu „TechBuild” dokonuje podziału przez wydzielenie, zakładając nową spółkę, która automatycznie staje się jej własnością.
📌 W ocenie sądów i doktryny, nie dochodzi tu do „zawiązania” nowej spółki w rozumieniu art. 151 § 2 k.s.h., lecz do „powstania” spółki w wyniku podziału – a to już nie jest objęte zakazem. Dodatkowo, wierzyciele są chronieni przez art. 531 k.s.h., który określa zasady odpowiedzialności spółek po podziale.
To jedno z najbardziej eleganckich i bezpiecznych rozwiązań prawnych – często stosowane w praktyce przez doradców transakcyjnych.
Rola notariusza w procesie tworzenia spółki 🧑⚖️
⚠️ Każdy ze scenariuszy – czy to zawiązanie spółki, zmiana umowy, umorzenie udziałów czy podział – wymaga udziału notariusza.
Notariusz:
- sporządza akt notarialny umowy spółki (chyba że użyjesz systemu S24),
- poświadcza podpisy przy sprzedaży udziałów (forma z podpisem notarialnie poświadczonym – art. 180 § 1 k.s.h.),
- opiniuje zapisy dotyczące umorzenia udziałów lub warunkowych opcji sprzedaży,
- doradza, jak w granicach prawa ukształtować strukturę właścicielską.
Dobry notariusz to w tym przypadku strategiczny partner – nie tylko osoba od „pieczątek”.
Przykład praktyczny 🧩
Spółka „NeoInvent” (jednoosobowa sp. z o.o.) planuje utworzyć spółkę-córkę „NeoTech”, która będzie zajmować się wyłącznie badaniami i rozwojem.
🔁 Co robi właściciel „NeoInvent”?
- Zakłada „NeoTech” wspólnie z osobą zaufaną (np. żoną, wspólnikiem, prawnikiem), która obejmuje jeden udział.
- Równocześnie podpisuje z tą osobą umowę opcji sprzedaży udziału – z warunkiem zawieszającym (np. wpis do KRS).
- Po zarejestrowaniu spółki – „NeoInvent” korzysta z opcji i nabywa udział.
- Efekt? „NeoTech” staje się spółką jednoosobową, a „NeoInvent” – jej jedynym wspólnikiem.
Wszystko odbywa się zgodnie z prawem, bez ryzyka nieważności.
Czy zakaz dotyczy też spółek akcyjnych i prostych spółek akcyjnych? ⚖️
Tak – choć z pewnymi różnicami i wyjątkami.
Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych, jednoosobowa spółka z o.o. również nie może zawiązać jednoosobowej spółki akcyjnej ani prostej spółki akcyjnej. Jednak ze względu na odmienną strukturę tych spółek oraz szczególny tryb ich zawiązywania, pojawiają się możliwości prawne, które – przy odpowiedniej konstrukcji – umożliwiają stworzenie pożądanej konfiguracji właścicielskiej.
🧩 Spółka akcyjna – większa elastyczność w zawiązywaniu
W przypadku spółki akcyjnej, proces zawiązywania wygląda inaczej niż przy spółce z o.o.:
- Założyciele to osoby podpisujące statut spółki.
- Akcjonariusze to osoby, które obejmują akcje – nie muszą to być te same osoby, co założyciele.
🧩 Dzięki temu możliwy jest scenariusz, w którym:
- Jednoosobowa spółka z o.o. jest jedynym założycielem spółki akcyjnej (czyli podpisuje statut),
- Ale akcje obejmują również inne podmioty (np. wspólnik, fundusz inwestycyjny itp.),
- Dopiero później – po rejestracji – jednoosobowa sp. z o.o. przejmuje wszystkie akcje i staje się jedynym akcjonariuszem.
Taki model nie narusza zakazu, bo zawiązanie było wieloosobowe.
🧩 Prosta spółka akcyjna – brak kapitału zakładowego
Prosta spółka akcyjna (P.S.A.) różni się od tradycyjnej spółki akcyjnej m.in. tym, że:
- nie ma kapitału zakładowego,
- akcje nie mają wartości nominalnej,
- wkłady mogą mieć różny charakter (np. know-how, prawa autorskie).
To powoduje, że ustawodawca również nałożył zakaz jej jednoosobowego zawiązywania przez jednoosobową sp. z o.o. Ale podobnie jak w innych przypadkach – możliwe jest wtórne nabycie akcji i doprowadzenie do konfiguracji jednoosobowej.
Odpowiedzialność w spółkach kapitałowych – istotne różnice ⚠️
Z punktu widzenia wierzycieli kluczowa jest różnica w odpowiedzialności wspólników i akcjonariuszy przed i po rejestracji spółki:
Spółka kapitałowa w organizacji:
📌 Odpowiadają solidarnie:
- sama spółka,
- osoby działające w jej imieniu,
- wspólnicy do wysokości niewniesionych wkładów.
Przykład: jeśli do nowej spółki wnoszony jest wkład w postaci „wartości intelektualnej” (np. pomysł, znak towarowy), a nie ma zewnętrznej weryfikacji jego wartości – może dojść do fikcyjnego zawyżenia kapitału, co szkodzi wierzycielom.
To właśnie dlatego ustawodawca uznał, że zakaz zawiązywania jednoosobowych spółek kapitałowych przez inne jednoosobowe sp. z o.o. ma sens – przynajmniej na etapie powstawania spółki.
Po wpisie do KRS:
📌 Wspólnicy i akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
To dlatego konstrukcja spółki jednoosobowej może powstać wtórnie – i nie budzi to już zastrzeżeń prawnych.
💡 Podsumowanie i wskazówki
Kluczowe wnioski:
✔ Jednoosobowa spółka z o.o. nie może zawiązać jednoosobowej spółki z o.o., P.S.A. ani spółki akcyjnej.
✔ Może jednak wtórnie przejąć wszystkie udziały/akcje i stać się jedynym wspólnikiem – to jest zgodne z prawem.
✔ Istnieje wiele legalnych sposobów dojścia do tej konfiguracji:
- fiducjarne zawiązanie spółki,
- umowy opcji lub przedwstępne,
- automatyczne umorzenie udziałów,
- nabycie udziałów po rejestracji,
- podział przez wydzielenie.
✔ Rola notariusza jest kluczowa – zarówno przy akcie założycielskim, jak i przy zmianach właścicielskich.
📚 Podstawa prawna
- art. 151 § 2, art. 180 § 1, art. 531 – ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych
- art. 58 § 1, art. 83 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
🔖 Tematy poruszane w artykule:
- zakaz zakładania spółki przez jednoosobową sp. z o.o.
- obejście zakazu KSH
- fiducjarne zawiązanie spółki
- wtórne powstanie spółki jednoosobowej
- nabycie udziałów po rejestracji