Postępowania egzekucyjne prowadzone przez komornika sądowego mogą prowadzić do zajęcia rzeczy lub praw, które w rzeczywistości nie należą do dłużnika, lecz do osoby trzeciej. Taka sytuacja jest szczególnie problematyczna dla przedsiębiorców i osób prywatnych, których majątek został zajęty „przez pomyłkę” lub na podstawie błędnej oceny komornika. W takim przypadku najskuteczniejszym środkiem ochrony jest powództwo ekscydencyjne, czyli powództwo o zwolnienie od egzekucji. Jednocześnie warto wiedzieć, czym różni się ono od skargi na czynności komornika oraz jak skutecznie bronić swoich praw w razie naruszenia przez egzekucję.
Kiedy powództwo ekscydencyjne, a kiedy skarga na czynności komornika?
W praktyce często pojawia się wątpliwość: czy w przypadku zajęcia rzeczy należącej do osoby trzeciej lepiej skorzystać ze skargi na czynności komornika, czy złożyć powództwo ekscydencyjne?
Powództwo ekscydencyjne przysługuje wtedy, gdy komornik zajął składnik majątku należący do osoby trzeciej (czyli niebędącej dłużnikiem), a działania te zostały przeprowadzone zgodnie z przepisami proceduralnymi. W takiej sytuacji to nie błąd proceduralny komornika, lecz naruszenie praw własności osoby trzeciej stanowi podstawę żądania zwolnienia rzeczy spod egzekucji.
Skarga na czynność komornika to środek służący do zaskarżenia nieprawidłowości proceduralnych podczas prowadzenia egzekucji – na przykład, gdy komornik nieprawidłowo doręczył zawiadomienie lub przekroczył swoje uprawnienia.
Ważne jest, by pamiętać, że:
- Skarga na czynność komornika nie wyklucza możliwości wniesienia powództwa ekscydencyjnego.
- Wniesienie skargi nie wstrzymuje biegu terminu do złożenia powództwa o zwolnienie od egzekucji, o ile przepis nie stanowi inaczej (art. 845 § 2(3) k.p.c.).
- Oba środki mają różny zakres zastosowania i mogą być stosowane niezależnie od siebie.
Kto może wytoczyć powództwo ekscydencyjne? Legitymacja czynna
Powództwo ekscydencyjne przysługuje osobie trzeciej, której prawa zostały naruszone przez skierowanie egzekucji do jej majątku. Kluczowe jest, by nie była ona dłużnikiem egzekwowanym, czyli osobą wymienioną w tytule wykonawczym.
Przykład 1
Pani Justyna prowadzi salon fryzjerski w Toruniu. Jej były wspólnik, pan Piotr, jest dłużnikiem i wobec niego prowadzona jest egzekucja. Komornik, zajmując sprzęt znajdujący się w lokalu, przez nieuwagę zajął również urządzenia zakupione przez panią Justynę po rozstaniu ze wspólnikiem. W takiej sytuacji pani Justyna, jako właścicielka zajętego majątku, może wytoczyć powództwo ekscydencyjne przeciwko wierzycielowi egzekwującemu, żądając zwolnienia zajętych przedmiotów spod egzekucji.
Przykład 2
Fundacja „Pomoc Dzieciom” zgromadziła środki na rachunku bankowym na cele statutowe. Komornik prowadzi egzekucję przeciwko firmie „Dobre Meble” i zajmuje rachunek bankowy, na którym znajdują się również środki fundacji. Jeżeli środki te nie należą do dłużnika, fundacja może żądać ich zwolnienia od egzekucji poprzez powództwo ekscydencyjne.
Kiedy dłużnik może być osobą trzecią?
W wyjątkowych sytuacjach nawet dłużnik może być traktowany jako osoba trzecia – na przykład gdy jest powiernikiem praw osób trzecich (np. administrator hipoteki), albo gdy jako pracodawca ma zajęte środki na rachunku przeznaczone na cele społeczne, które są wyłączone spod egzekucji na podstawie odrębnych przepisów.
Kto może być pozwanym? Legitymacja bierna
Z powództwem ekscydencyjnym należy wystąpić przeciwko wierzycielowi egzekwującemu, czyli temu, na rzecz którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne. Dotyczy to także sytuacji, gdy egzekucja została wszczęta z urzędu.
Jeżeli dłużnik (osoba wymieniona w tytule wykonawczym) kwestionuje prawa osoby trzeciej do zajętego składnika majątkowego, musi być również pozwany w procesie. Pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem powstaje wówczas tzw. współuczestnictwo konieczne konkurencyjne.
Przykład:
Pani Joanna jest właścicielką mieszkania w Krakowie. Komornik zajął jej mieszkanie, prowadząc egzekucję przeciwko jej byłemu partnerowi, panu Arkadiuszowi. Pani Joanna żąda zwolnienia nieruchomości spod egzekucji i pozywa zarówno wierzyciela, jak i Arkadiusza, który zaprzecza jej prawu własności.
W przypadku kilku wierzycieli egzekwujących, osoba trzecia powinna wezwać wszystkich do zwolnienia zajętego składnika spod egzekucji, a następnie pozwać tych, którzy nie uznali jej prawa.
Powództwo ekscydencyjne małżonka dłużnika
Częstą sytuacją w praktyce jest skierowanie egzekucji do majątku wspólnego małżonków, choć tytuł wykonawczy został wydany wyłącznie przeciwko jednemu z nich. Wtedy małżonek niebędący dłużnikiem może żądać zwolnienia zajętego składnika majątkowego spod egzekucji.
Może się też zdarzyć, że klauzula wykonalności została nadana przeciwko małżonkowi z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku wspólnego. Jeżeli jednak zajęto przedmiot należący do majątku osobistego tego małżonka, również przysługuje mu powództwo ekscydencyjne. W takiej sprawie to sąd powinien ustalić, do jakiej masy majątkowej należy zajęty przedmiot.
⚠️ Uwaga: Komornik nie ma uprawnień do rozstrzygania sporów dotyczących przynależności składników do majątku wspólnego lub osobistego. W takich przypadkach rozstrzygnięcie należy do sądu rozpoznającego powództwo ekscydencyjne.
Praktyczne zasady postępowania
- Jeżeli komornik zajmuje składnik majątku, który nie należy do dłużnika, należy niezwłocznie powiadomić komornika oraz wierzyciela, wykazując swoje prawo do rzeczy (np. akt własności, faktura zakupu, umowa darowizny).
- W przypadku braku uznania prawa przez wierzyciela, konieczne jest wytoczenie powództwa ekscydencyjnego przeciwko wszystkim wierzycielom, którzy odmówili uznania prawa.
- Termin na wytoczenie powództwa wynosi jeden miesiąc od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa przez skierowanie egzekucji do danego składnika majątkowego (art. 841 § 3 k.p.c.).
Pamiętaj! Wniesienie powództwa ekscydencyjnego nie wstrzymuje automatycznie egzekucji, ale można domagać się zabezpieczenia roszczenia, np. przez zawieszenie czynności egzekucyjnych.
Jak złożyć powództwo ekscydencyjne? Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorcy
Złożenie powództwa ekscydencyjnego (o zwolnienie od egzekucji) wymaga zachowania odpowiedniej formy, terminów i zgromadzenia właściwych dowodów. Poniżej znajdziesz instrukcję krok po kroku, jak skutecznie dochodzić swoich praw, gdy Twój majątek został zajęty przez komornika mimo że nie jesteś dłużnikiem.
Krok 1: Ustal, czy przysługuje Ci powództwo ekscydencyjne
Z powództwem ekscydencyjnym możesz wystąpić, jeśli:
- zajęty przez komornika składnik majątkowy nie należy do dłużnika egzekwowanego,
- jesteś właścicielem zajętego przedmiotu lub przysługują Ci inne prawa (np. użytkowanie wieczyste, własność rzeczy, prawo do rachunku bankowego),
- komornik prowadzi egzekucję na podstawie tytułu wykonawczego przeciwko komu innemu niż Ty,
- działania komornika nie wynikają z błędu proceduralnego (wtedy właściwa jest skarga na czynności komornika).
Krok 2: Zbierz dowody potwierdzające Twoje prawo do rzeczy
Najczęściej wykorzystywane dokumenty to:
- umowa kupna-sprzedaży, faktura VAT,
- akt notarialny (np. własność nieruchomości),
- umowa darowizny, spadkobrania,
- wyciąg z księgi wieczystej,
- potwierdzenie przelewu, dokumenty księgowe,
- oświadczenia świadków.
⚠️ Im szybciej przedstawisz dowody wierzycielowi i komornikowi, tym większa szansa na dobrowolne uznanie Twoich praw i zwolnienie przedmiotu spod egzekucji bez konieczności kierowania sprawy do sądu.
Krok 3: Wezwij wierzyciela do zwolnienia przedmiotu spod egzekucji
Przed skierowaniem sprawy do sądu, złóż do wierzyciela (lub wierzycieli, jeśli jest ich kilku) pisemne wezwanie do zwolnienia rzeczy spod egzekucji. Wskaż, na jakiej podstawie przysługuje Ci prawo do zajętego składnika oraz załącz dokumenty potwierdzające Twoje roszczenie.
Krok 4: Wytocz powództwo ekscydencyjne w sądzie
Jeżeli wierzyciel nie uznał Twoich praw i nie wycofał wniosku egzekucyjnego, możesz wytoczyć powództwo ekscydencyjne. Powinieneś złożyć pozew w sądzie rejonowym właściwym według miejsca prowadzenia egzekucji.
Co powinno znaleźć się w pozwie?
- Twoje dane jako powoda (osoby trzeciej),
- dane pozwanego wierzyciela (lub kilku wierzycieli),
- jeśli dłużnik zaprzecza Twoim prawom – również jego dane jako współpozwanego,
- dokładny opis zajętego przedmiotu (np. rodzaj, marka, numer seryjny, adres nieruchomości, numer rachunku),
- uzasadnienie – na jakiej podstawie przysługuje Ci prawo do rzeczy,
- wskazanie dowodów na poparcie roszczenia,
- żądanie zwolnienia określonego składnika majątku spod egzekucji.
Termin na złożenie pozwu wynosi miesiąc od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa przez skierowanie egzekucji do danego składnika majątkowego (art. 841 § 3 k.p.c.).
Krok 5: Wniosek o zabezpieczenie roszczenia
W pozwie możesz również zawrzeć wniosek o zabezpieczenie roszczenia, np. o wstrzymanie egzekucji co do spornego składnika majątku do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. To ważne, bo bez tego komornik może sprzedać zajętą rzecz, zanim sprawa zostanie rozstrzygnięta.
Koszty powództwa ekscydencyjnego
Opłata sądowa od pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, nie mniej niż 100 zł i nie więcej niż 200 000 zł (zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Jeśli wygrasz sprawę, sąd może obciążyć przegraną stronę (wierzyciela lub dłużnika) kosztami procesu.
Czego możesz oczekiwać w postępowaniu sądowym?
- Postępowanie dowodowe: Sąd zbada, czy rzeczywiście przysługuje Ci prawo do rzeczy zajętej przez komornika. Przesłucha świadków, rozpatrzy dokumenty, może też powołać biegłego.
- Wyrok: Jeśli sąd uzna Twoje żądanie, wyda wyrok zwalniający wskazany składnik majątkowy spod egzekucji.
- Możliwość apelacji: Od wyroku przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji.
Przykład rozstrzygnięcia
Przedsiębiorca, pan Adam, prowadzi sklep komputerowy. Komornik zajmuje partię komputerów, uznając je za własność dłużnika – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z którą Adam wynajmował wspólny lokal. Adam wykazuje, że towar został zakupiony przez jego firmę, przedstawia faktury i potwierdzenie przelewu. Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uwzględnia powództwo ekscydencyjne i zwalnia sprzęt komputerowy spod egzekucji.
Najczęstsze błędy popełniane przez osoby trzecie
- Brak szybkiej reakcji na zajęcie – zwłoka w składaniu wniosków lub pozwu może spowodować nieodwracalne skutki (sprzedaż rzeczy, utrata pieniędzy).
- Niekompletne dokumenty – brak dowodów własności, niejasne umowy.
- Pozwanie niewłaściwej strony (np. tylko dłużnika, a nie wierzyciela egzekwującego).
- Złożenie skargi na czynności komornika zamiast powództwa ekscydencyjnego – skarga nie chroni praw osoby trzeciej, jeśli egzekucja prowadzona jest zgodnie z procedurą.
Podsumowanie
Powództwo ekscydencyjne jest skutecznym środkiem ochrony praw majątkowych osób trzecich w postępowaniu egzekucyjnym. Pozwala odzyskać zajęte przez komornika składniki majątku, jeśli nie należą do dłużnika egzekwowanego. Należy pamiętać o krótkim terminie na złożenie pozwu (miesiąc), właściwym oznaczeniu stron procesu oraz konieczności przedstawienia niezbędnych dowodów. W razie wątpliwości warto skonsultować sprawę z adwokatem lub radcą prawnym specjalizującym się w egzekucji sądowej.
Podstawa prawna
- Art. 841–843 Kodeksu postępowania cywilnego – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego
- Art. 845 § 2(3) Kodeksu postępowania cywilnego
- Art. 787, 787¹, 837, 839, 824 § 1 pkt 6, 319 Kodeksu postępowania cywilnego
- Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Tematy porad zawartych w poradniku
- powództwo ekscydencyjne krok po kroku
- jak zwolnić majątek spod egzekucji komorniczej
- prawa osoby trzeciej w egzekucji
- skarga na czynności komornika a powództwo ekscydencyjne
- ochrona własności podczas egzekucji komorniczej