W dynamicznie zmieniających się realiach geopolitycznych, rola przedsiębiorców w systemie bezpieczeństwa narodowego rośnie z każdym rokiem. Nieprzestrzeganie nałożonych obowiązków obronnych może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, finansowych oraz wizerunkowych. Poradnik wyjaśnia, czym są obowiązki obronne firm, jakie sankcje grożą za ich niewykonanie oraz jak zabezpieczyć interesy przedsiębiorstwa, by uniknąć problemów w sytuacji kryzysowej lub wojny.
Kluczowe obowiązki obronne przedsiębiorców – kogo dotyczą i na czym polegają?
Obowiązki obronne dotyczą głównie firm działających w sektorach strategicznych dla państwa, takich jak:
- energetyka,
- transport,
- ochrona zdrowia,
- teleinformatyka,
- przemysł zbrojeniowy,
- ochrona osób i mienia.
Przedsiębiorcy mają za zadanie przygotować swoje zasoby oraz świadczyć określone usługi lub dostarczać towary na potrzeby obronności państwa. W praktyce mogą to być np.:
- utrzymywanie rezerw sprzętu i materiałów,
- gotowość do udostępnienia określonych środków transportu lub budynków,
- zapewnienie ciągłości działania kluczowych instalacji,
- zabezpieczenie infrastruktury krytycznej na wypadek kryzysu lub wojny.
Wymogi te mają na celu zagwarantowanie, że gospodarka funkcjonuje sprawnie nawet w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub w czasie wojny.
Kto nakłada obowiązki i na jakiej podstawie?
Podstawą prawną są m.in.:
- Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (u.o.O.),
- Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym,
- rozporządzenia wykonawcze oraz decyzje administracyjne wydawane przez ministra właściwego do spraw obrony narodowej, wojewodów i inne organy.
Przykład praktyczny:
Firma „TransLogistics” z Gdyni otrzymała decyzję wojewody nakładającą obowiązek utrzymania części taboru samochodowego w gotowości do świadczeń rzeczowych na potrzeby Sił Zbrojnych RP. Firma musi wyznaczyć odpowiedzialne osoby, przygotować procedury, a także informować organ o każdej zmianie dotyczącej tych pojazdów.
Sankcje za nieprzestrzeganie obowiązków obronnych – co grozi przedsiębiorcy?
Nieprzestrzeganie obowiązków obronnych skutkuje różnymi rodzajami sankcji: karnymi, administracyjnymi, cywilnymi oraz poważnymi konsekwencjami biznesowymi.
1. Sankcje karne
Jakie zachowania podlegają odpowiedzialności karnej?
- Uchylanie się od wykonania świadczeń rzeczowych,
- Niezgłaszanie zmian dotyczących środków przeznaczonych na potrzeby obronności,
- Utrudnianie lub uniemożliwianie wykonania nałożonych zadań,
- Fałszywe oświadczenia dotyczące posiadanych zasobów.
Przykładowe konsekwencje:
- Kara aresztu lub grzywny – np. za utrudnianie realizacji świadczenia rzeczowego (art. 683 u.o.O.),
- Kara pozbawienia wolności do 3 lat – w przypadku uchylania się od świadczeń rzeczowych podczas mobilizacji lub wojny (art. 689 u.o.O.),
- Kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat – za składanie fałszywych oświadczeń (art. 233 Kodeksu karnego).
Przykład praktyczny:
Spółka „EnergoTech” z Opola nie zgłosiła wojewodzie zbycia agregatu prądotwórczego zadeklarowanego na potrzeby obronne. Po kontroli wszczęto postępowanie karne – prezes spółki został ukarany grzywną.
2. Sankcje administracyjne
Za co grożą kary administracyjne?
- Niewykonanie decyzji administracyjnych w zakresie zadań obronnych,
- Brak złożenia wymaganych informacji (np. o likwidacji firmy, zmianie siedziby, utracie możliwości wykonania zadania),
- Odmowa poddania się kontroli lub jej utrudnianie.
Wysokość kar:
- Od 10-krotności do 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw – w zależności od liczby niezrealizowanych zadań na rzecz Sił Zbrojnych (art. 695 u.o.O.),
- 1% wartości zadania lub równowartość dotacji celowej – za niewywiązywanie się z obowiązków utrzymywania mocy produkcyjnych (art. 648 u.o.O.).
Dodatkowe konsekwencje:
- Cofnięcie koncesji lub licencji – np. w sektorze energetycznym, telekomunikacyjnym czy ochrony.
Przykład praktyczny:
Firma ochroniarska „Guardian” z Krakowa nie wdrożyła wymaganych procedur zabezpieczenia obiektów na wypadek sytuacji kryzysowej. Po kontroli wojewody nałożono na firmę karę 120 000 zł oraz wszczęto procedurę cofnięcia koncesji.
3. Odpowiedzialność cywilna
Kiedy przedsiębiorca odpowiada cywilnie?
- Za szkody materialne i niematerialne powstałe na skutek niewykonania obowiązków obronnych,
- Za zaniedbania w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej (np. sieci energetycznych, telekomunikacyjnych).
Może to oznaczać konieczność zapłaty wysokiego odszkodowania – nie tylko wobec Skarbu Państwa, ale także poszkodowanych osób lub podmiotów.
Przykład praktyczny:
Firma „HydroNet” z Warszawy zarządza siecią wodociągową. W wyniku zaniedbania obowiązku zabezpieczenia kluczowych instalacji doszło do poważnej awarii podczas sytuacji kryzysowej. Spółka musiała wypłacić odszkodowanie samorządowi oraz mieszkańcom.
4. Ryzyka wizerunkowe i finansowe
- Wykluczenie z przetargów i zamówień publicznych,
- Problemy z uzyskaniem świadectwa bezpieczeństwa przemysłowego (niezbędnego do udziału w kontraktach obronnych),
- Trudności z finansowaniem – banki i instytucje finansowe oceniają negatywnie ryzyko związane z niewykonaniem obowiązków obronnych,
- Utrata partnerów biznesowych i reputacji.
Kluczowe wnioski i praktyczne wskazówki
- Przestrzegaj obowiązków obronnych – nawet jeśli wydają się formalnością, ich zignorowanie grozi poważnymi sankcjami.
- Bądź na bieżąco z decyzjami administracyjnymi oraz rozporządzeniami dotyczącymi Twojej branży.
- Wydziel w firmie osobę odpowiedzialną za kontakty z administracją oraz realizację zadań obronnych.
- Regularnie weryfikuj i aktualizuj deklaracje dotyczące posiadanych zasobów i możliwości firmy.
- Zadbaj o szkolenia pracowników i wdrożenie procedur na wypadek sytuacji kryzysowych.
Podstawa prawna
- art. 683, art. 689, art. 648, art. 658, art. 695 – ustawa z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny
- art. 233 – ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny
- ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym
- rozporządzenia wykonawcze do powyższych ustaw
Tematy porad zawartych w poradniku
- sankcje za nieprzestrzeganie obowiązków obronnych
- obowiązki obronne przedsiębiorców 2025
- kary administracyjne za naruszenie zadań obronnych
- przedsiębiorca a bezpieczeństwo narodowe
- konsekwencje niewykonania zadań na rzecz obronności