Czynności sprawdzające prowadzone przez organy podatkowe mogą budzić wiele pytań i wątpliwości zarówno wśród przedsiębiorców, jak i osób fizycznych. Wbrew pozorom nie każda czynność sprawdzająca podlega od razu zaskarżeniu. W tym poradniku dowiesz się, kiedy i w jaki sposób możesz skutecznie zareagować na działania organów podatkowych podczas czynności sprawdzających oraz jakie uprawnienia Ci przysługują na tym etapie.
Dlaczego zaskarżanie czynności sprawdzających jest ważne?
Prawidłowe reagowanie na działania organów podatkowych już na etapie czynności sprawdzających pozwala uniknąć poważniejszych konsekwencji w dalszym toku postępowania podatkowego lub sądowego. Często już wtedy pojawia się szansa na wyjaśnienie nieporozumień i obronę swoich interesów, zanim dojdzie do formalnego sporu czy wydania niekorzystnej decyzji.
Czynności sprawdzające – co to jest i kiedy mają miejsce?
Czynności sprawdzające to wstępna forma weryfikacji składanych przez podatnika, płatnika lub inkasenta deklaracji podatkowych oraz dokumentów do nich dołączonych. Organ podatkowy bada tu wyłącznie poprawność formalnądeklaracji – sprawdza, czy nie zawierają błędów rachunkowych, nieprawidłowo wypełnionych pól, oczywistych omyłek, czy zostały złożone na właściwym formularzu i czy są kompletne.
WAŻNE:
W ramach czynności sprawdzających organ podatkowy nie ocenia jeszcze merytorycznej poprawności rozliczeń podatkowych – wyjątkiem jest sytuacja, gdy pojawiają się poważne wątpliwości co do rzetelności deklaracji (o czym więcej w dalszej części poradnika).
Czy można zaskarżyć czynności sprawdzające?
Generalnie, w trakcie czynności sprawdzających nie przysługuje Ci prawo do bezpośredniego zaskarżania wszystkich działań organu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy urząd samodzielnie koryguje Twoją deklarację – wtedy możesz wnieść sprzeciw. Pozostałe działania, które uznasz za nieprawidłowe, możesz podnieść dopiero w odwołaniu od decyzji wydanej po zakończeniu postępowania podatkowego, albo w skardze do sądu administracyjnego na decyzję ostateczną.
Możliwe jest także zaskarżenie bezczynności lub przewlekłości organu podczas czynności sprawdzających. Przykłady takich sytuacji to:
- wszczęcie i nieukończenie kontroli krzyżowej,
- doręczenie protokołu kontroli niewłaściwej osobie,
- przewlekłe prowadzenie czynności przez urząd.
Na czym polega sprzeciw wobec urzędowej korekty deklaracji? Kiedy i jak go wnieść?
Jeśli urząd samodzielnie koryguje Twoją deklarację podatkową w wyniku stwierdzenia błędów formalnych (np. oczywiste omyłki, błędy rachunkowe, brak wymaganych danych), masz prawo złożyć sprzeciw wobec tej korekty.
Jak to wygląda w praktyce?
- Sprzeciw składasz do organu, który dokonał korekty, w terminie 14 dni od doręczenia skorygowanej deklaracji.
- Sprzeciw znosi skutki prawne korekty dokonanej przez urząd. Oznacza to, że jeśli się nie zgadzasz – wszystko wraca do stanu sprzed korekty, a urząd musi wyjaśnić sprawę w ramach kontroli podatkowej lub wszcząć formalne postępowanie podatkowe.
Przykład 1:
Firma „MebleMax” złożyła deklarację VAT, w której pomyłkowo nie zaokrągliła prawidłowo kwoty podatku należnego. Urząd Skarbowy automatycznie skorygował tę kwotę i przesłał firmie kopię poprawionej deklaracji. „MebleMax” uznała, że urząd popełnił błąd, ponieważ kwota na oryginalnej deklaracji była prawidłowa, więc wniosła sprzeciw w terminie 14 dni. W efekcie korekta urzędowa przestała obowiązywać, a sprawa została skierowana do wyjaśnienia w ramach postępowania podatkowego.
Przykład 2:
Pan Adam Kowalski, prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, w deklaracji PIT-36 za 2024 rok wpisał przychód w niewłaściwą rubrykę. Organ podatkowy dokonał korekty i przesłał skorygowaną deklarację do Pana Adama. Ten, zapoznając się z dokumentem, uznał, że zgadza się z poprawką i nie wniósł sprzeciwu. Po 14 dniach korekta zaczęła obowiązywać jakby została dokonana przez niego.
Uwaga:
Jeśli złożysz sprzeciw po terminie, urząd uzna korektę za skutecznie dokonaną – nie ma możliwości przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu.
Jakie działania organu podczas czynności sprawdzających można zaskarżyć?
Możesz zaskarżyć:
- bezczynność organu (np. brak odpowiedzi na Twoje pismo przez długi czas),
- przewlekłość czynności (gdy urząd wykonuje czynności z nieuzasadnioną zwłoką).
Takie zastrzeżenia podnosisz w skardze do sądu administracyjnego.
Wezwanie do korekty i wyjaśnień – jakie masz obowiązki i prawa?
Jeżeli urząd nie może samodzielnie skorygować deklaracji lub zakres błędów jest poważniejszy, wzywa Cię do złożenia korekty oraz wyjaśnień. Wezwanie musi wskazywać:
- dokładny powód podania Twojej deklaracji w wątpliwość,
- termin na złożenie korekty i wyjaśnień (ustalony przez urząd, ale musi być realistyczny).
Masz prawo:
- wyjaśnić przyczynę złożenia korekty,
- samodzielnie skorygować deklarację (na nowym formularzu lub poprawiając istniejącą deklarację, o ile korekta nie jest rozległa – wtedy wymaga to osobistej wizyty w urzędzie).
Czy organ może żądać wyjaśnień dotyczących merytorycznej treści deklaracji?
Zasadą jest, że podczas czynności sprawdzających urząd zajmuje się tylko kwestiami formalnymi. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pojawią się wątpliwości co do rzetelności danych w deklaracji – wtedy urząd może wezwać Cię do udzielenia wyjaśnień lub uzupełnienia dokumentów, wskazując precyzyjnie, co budzi jego wątpliwości (art. 274a § 2 Ordynacji podatkowej).
Jakie są skutki korekty deklaracji podczas czynności sprawdzających?
Jeśli poprawisz deklarację zgodnie z wezwaniem organu, a urząd uzna poprawki za wystarczające, zostaje to poświadczone odpowiednią adnotacją na dokumencie. Co ważne:
- Nie ponosisz odpowiedzialności karnej skarbowej z tytułu poprawionych błędów (dotyczy to tylko zakresu poprawionego zgodnie z wezwaniem).
- Jeżeli korekta prowadzi do nadpłaty podatku, przysługuje Ci jej zwrot w terminie 3 miesięcy.
- Jeśli korekta zwiększa wysokość zobowiązania podatkowego, urząd dodatkowo odnotuje, czy uiściłeś zaległość z odsetkami.
Jakie uprawnienia przysługują podatnikowi podczas czynności sprawdzających?
Najważniejsze prawa podatnika to:
- Prawo do wniesienia sprzeciwu na urzędową korektę deklaracji.
- Prawo do złożenia wyjaśnień i samodzielnej korekty deklaracji.
- Prawo do działania przez pełnomocnika (z wyjątkiem czynności wymagających osobistego udziału).
- Prawo do żądania wyłączenia pracownika organu podatkowego w razie wątpliwości co do jego bezstronności.
- Prawo do występowania o przyjęcie wyjaśnień w miejscu pobytu, jeśli nie możesz stawić się w urzędzie z ważnej przyczyny.
- Prawo do zwrotu nadpłaty podatku w terminie ustawowym.
- Prawo do odszkodowania (opłaty prolongacyjnej) za bezzasadne przedłużenie zwrotu podatku.
- Prawo do współdecydowania o terminie i warunkach oględzin (możesz odmówić przeprowadzenia lub podpisania protokołu oględzin, co może jednak skutkować wszczęciem formalnego postępowania).
- Prawo do skargi na bezczynność lub przewlekłość organu podczas czynności sprawdzających.
Praktyczne przykłady problemów z czynnościami sprawdzającymi i jak je rozwiązać
Przykład 3 – Bezczynność organu
Spółka „TechVision” złożyła korektę deklaracji CIT wraz z wnioskiem o zwrot nadpłaty podatku. Przez kilka miesięcy nie otrzymała żadnej odpowiedzi ani zwrotu środków. Po złożeniu ponaglenia i braku reakcji ze strony urzędu, spółka złożyła skargę na bezczynność organu do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który zobowiązał urząd do rozpatrzenia sprawy w określonym terminie.
Przykład 4 – Przewlekłość czynności sprawdzających
Pani Elżbieta Nowicka, prowadząca sklep internetowy, została wezwana do złożenia wyjaśnień dotyczących deklaracji VAT za czerwiec 2024 r. Po złożeniu wyjaśnień urząd przez kilka miesięcy nie podejmował żadnych kolejnych działań, uniemożliwiając Pani Elżbiecie zwrot nadpłaty. Po złożeniu skargi na przewlekłość organu, sąd przyznał jej rację i zobowiązał urząd do szybkiego zakończenia czynności.
Podsumowanie – kluczowe wnioski i wskazówki
- Sprzeciw na korektę deklaracji to jedyny środek prawny do natychmiastowej reakcji na nieprawidłową korektę dokonaną przez urząd podczas czynności sprawdzających.
- Większość innych zastrzeżeń zgłaszasz dopiero na etapie odwołania od decyzji podatkowej lub w skardze do sądu.
- Zawsze pilnuj terminów – na sprzeciw masz tylko 14 dni!
- Jeżeli masz wątpliwości, skorzystaj z pomocy pełnomocnika.
- Skarga na bezczynność lub przewlekłość organu jest możliwa i bywa skuteczna – warto z niej korzystać w sytuacjach opieszałości urzędu.
- Korekta deklaracji podczas czynności sprawdzających to szansa na uniknięcie negatywnych skutków podatkowych i odpowiedzialności karnej skarbowej – korzystaj z tego uprawnienia, gdy tylko pojawia się taka możliwość.
Podstawa prawna
- art. 272, art. 274 § 1, § 3, art. 274a § 2, art. 280, art. 159 § 1, art. 168, art. 207 – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
- Wyroki: NSA I GSK 914/09 (6.07.2010 r.), II FSK 973/12 (8.04.2014 r.), WSA III SA/Wa 968/07 (24.09.2007 r.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- zaskarżanie czynności sprawdzających
- sprzeciw na korektę deklaracji podatkowej
- bezczynność organu podatkowego
- prawa podatnika podczas czynności sprawdzających
- korekta deklaracji podatkowej 2025