Włączenie do postępowania podatkowego materiałów zebranych przez organy prokuratorskie budzi w praktyce liczne pytania przedsiębiorców. Z jednej strony daje organom podatkowym możliwość szybkiego i skutecznego zebrania dowodów, z drugiej — rodzi obawy podatników co do zachowania prawa do obrony i czynnego udziału w postępowaniu. W tym poradniku wyjaśniam, jak wygląda wykorzystanie takich dowodów w świetle aktualnych przepisów i orzecznictwa oraz na co powinieneś zwrócić szczególną uwagę jako przedsiębiorca.
Znaczenie problemu: co zyska czytelnik?
Zrozumienie zasad wykorzystywania dowodów z innych postępowań, zwłaszcza prokuratorskich, pozwoli Ci świadomie bronić swoich praw w postępowaniu podatkowym, uniknąć najczęstszych błędów oraz lepiej przygotować się do kontaktu z organami skarbowymi. Dowiesz się również, kiedy możesz domagać się powtórzenia dowodu, jak zadbać o swoje prawa oraz na jakie pułapki uważać w toku kontroli podatkowej.
Wykorzystanie materiałów z innych postępowań w świetle Ordynacji podatkowej
Podstawowe zasady – art. 181 Ordynacji podatkowej
Art. 181 Ordynacji podatkowej stanowi, że w postępowaniu podatkowym mogą być wykorzystane dowody zebrane w innych postępowaniach, w tym także w postępowaniach karnych. To odstępstwo od tzw. zasady bezpośredniości, zgodnie z którą organ podatkowy sam zbiera i ocenia dowody.
- Co to oznacza dla podatnika?
Organ podatkowy nie musi powtarzać przesłuchania świadka, jeżeli jego zeznania zostały już zebrane w innym postępowaniu – np. karnym lub podatkowym. Materiały te mogą być włączone do akt sprawy i stanowić podstawę decyzji. - Czy można korzystać z protokołów przesłuchań podejrzanych?
Tak – przepisy nie zabraniają wykorzystywania protokołów z przesłuchania osoby, która była podejrzana w postępowaniu karnym. Decyduje wyłącznie wartość dowodowa i rzetelność takich materiałów.
Przykład 1:
Pani Anna prowadzi firmę handlową. W toku postępowania podatkowego urząd skarbowy włączył do akt sprawy protokoły z przesłuchań jej kontrahenta, przeprowadzonych przez prokuraturę w sprawie o wyłudzenie podatku VAT. Urząd nie powtórzył przesłuchania świadka, uznając, że materiał dowodowy jest wystarczający. Pani Anna ma prawo zapoznać się z tymi protokołami i zgłosić do nich swoje uwagi.
Prawo podatnika do czynnego udziału w postępowaniu
Zasada czynnego udziału strony oznacza, że każda osoba, wobec której toczy się postępowanie, musi mieć realną możliwość zapoznania się z dowodami oraz wypowiedzenia się na ich temat przed wydaniem decyzji.
- Jak to działa w praktyce?
Jeśli do akt sprawy zostają włączone dowody z postępowań prokuratorskich lub innych, organ musi udostępnić Ci te materiały i wyznaczyć czas na zgłoszenie zastrzeżeń czy uzupełnień. - Czy mogę żądać powtórzenia przesłuchania świadka?
Tak, ale tylko jeśli wykażesz, że w zeznaniach pojawiły się istotne niejasności, sprzeczności lub okoliczności wymagające dodatkowego wyjaśnienia. Samo żądanie powtórzenia przesłuchania nie zawsze wystarczy.
Przykład 2:
Firma TECH-LOG Sp. z o.o. była stroną postępowania podatkowego, w którym organ włączył protokoły przesłuchań z postępowania karnego prowadzonego wobec jej kontrahenta. Przedsiębiorstwo wskazało, że protokoły te zawierają sprzeczne informacje co do daty i sposobu wykonania usług. W odpowiedzi na wniosek firmy, urząd zgodził się na powtórne przesłuchanie świadka, aby wyjaśnić te niejasności.
Najczęstsze błędy organów podatkowych w praktyce
1. Brak właściwej analizy relacji gospodarczych
Szczególnie przy skomplikowanych sprawach, takich jak tzw. karuzele podatkowe, organy czasem nie analizują dokładnie relacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami transakcji. Może to prowadzić do błędnych ustaleń i decyzji, które nie uwzględniają specyfiki poszczególnych transakcji i miesięcy rozliczeniowych.
Przykład:
W sprawie firmy „MEBLOX”, urząd skarbowy uznał, że przedsiębiorstwo uczestniczyło w oszustwie karuzelowym VAT, nie analizując jednak szczegółowo relacji MEBLOX z jej bezpośrednim kontrahentem w danym miesiącu. Sąd administracyjny uchylił decyzję organu, uznając, że nie zostały zbadane wszystkie okoliczności faktyczne wymagane przepisami (art. 86 ust. 1 oraz art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy o VAT).
2. Nieprawidłowe pouczenia lub brak pouczenia stron o prawach i obowiązkach
Obowiązkiem organu jest poinformowanie strony o przysługujących jej prawach – np. prawie do składania wniosków dowodowych, odwołania czy zapoznania się z aktami sprawy. Brak lub błędne pouczenie nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla podatnika.
- Zasada informowania (art. 112 k.p.a.) gwarantuje stronie ochronę przed pułapkami prawnymi wynikającymi z nieznajomości przepisów. To organ ma obowiązek upewnić się, że rozumiesz przysługujące Ci prawa i możesz z nich skorzystać.
3. Błędne wykorzystanie instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnoskarbowej
Nie zawsze dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnoskarbowej jest możliwe lub opłacalne. Przykładowo, z tej instytucji nie skorzystasz, jeśli Twój czyn zagrożony jest wyłącznie karą grzywny w warunkach określonych przez kodeks karny skarbowy (np. art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 k.k.s.). Warunkiem jest też uregulowanie wszystkich zaległości i kosztów postępowania.
4. Nierzetelna analiza dowodów pochodzących z innych postępowań
Organ podatkowy nie ma obowiązku powtarzania przesłuchania świadka, jeżeli jego zeznania znajdują się w aktach sprawy (np. jako protokoły z postępowania karnego). Kluczowe jest jednak, by podatnik miał możliwość zapoznania się z tymi dowodami i zgłoszenia do nich swoich uwag.
Praktyczna rada:
Zawsze żądaj dostępu do wszystkich dowodów, na których opiera się decyzja, nawet jeśli pochodzą one z innych postępowań. Jeśli stwierdzisz niejasności lub sprzeczności, wskaż je precyzyjnie i wnieś o ich wyjaśnienie.
Wnioski i praktyczne wskazówki
- Organy podatkowe mogą wykorzystywać materiały z innych postępowań, ale muszą zagwarantować Ci prawo do zapoznania się z nimi oraz wypowiedzenia się na ich temat.
- Żądanie powtórzenia dowodu (np. przesłuchania świadka) jest możliwe tylko wtedy, gdy wykażesz konkretne niejasności lub sprzeczności.
- W razie wątpliwości, domagaj się pełnej informacji o swoich prawach i środkach zaskarżenia.
- Starannie analizuj dowody pochodzące z postępowań karnych – nie zawsze muszą one przesądzać o Twojej winie lub odpowiedzialności podatkowej.
Podstawa prawna
- art. 181, art. 188, art. 191, art. 123 § 1 – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
- art. 86 ust. 1, art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (VAT)
- art. 37 § 1, art. 38 § 2 – ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy
- art. 112 – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- wykorzystanie dowodów z postępowań karnych w podatkach
- prawo podatnika do obrony 2025
- błędy urzędów skarbowych a kontrole podatkowe
- procedury dowodowe w postępowaniu podatkowym
- ochrona praw podatnika w trakcie kontroli
Strony urzędowe związane z tematyką: