Rosnąca rola platform internetowych w gospodarce cyfrowej sprawia, że coraz częściej pojawiają się spory dotyczące odmowy dostępu do tych platform. Takie sytuacje mogą istotnie wpłynąć na konkurencję na rynku, zwłaszcza gdy dotykają podmiotów, które posiadają pozycję dominującą. W tym poradniku wyjaśniam, kiedy odmowa dostępu do platformy internetowej może zostać uznana za nadużycie pozycji dominującej, na co powinni zwrócić uwagę przedsiębiorcy oraz jakie kryteria są stosowane przez organy antymonopolowe.
Dlaczego temat jest ważny?
Współczesne platformy internetowe (np. aplikacje mobilne, marketplace’y czy systemy operacyjne) to swoiste „wąskie gardła” dostępu do klientów. Decyzje dużych graczy dotyczące tego, komu i na jakich warunkach udostępniają swoją infrastrukturę, mogą przesądzać o szansach rozwoju całych branż. Dla przedsiębiorców kluczowe jest rozumienie, w jakich sytuacjach odmowa współpracy przez dominującą platformę stanowi niedozwolone ograniczenie konkurencji, a kiedy jest uprawniona.
Zasady prawa konkurencji dotyczące odmowy dostępu
Prawo konkurencji przewiduje, że przedsiębiorca posiadający pozycję dominującą nie może nadużywać tej pozycji na rynku. Jedną z form takiego nadużycia może być odmowa udostępnienia tzw. urządzenia kluczowego (ang. essential facility) – czyli infrastruktury, która jest niezbędna do prowadzenia działalności gospodarczej na niższym szczeblu rynku.
Pamiętaj!
Nie każda odmowa dostępu do platformy będzie uznana za nadużycie – kluczowe są rygorystyczne kryteria, m.in. tzw. „test szczególnych okoliczności” wywiedziony z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE.
Jakie warunki muszą być spełnione?
Według tzw. testu Bronnera (wyrok TSUE w sprawie C-7/97), odmowa dostępu może zostać uznana za naruszenie prawa konkurencji tylko w wyjątkowych okolicznościach, zwłaszcza gdy:
- Odmowa dotyczy produktu lub usługi niezbędnej do prowadzenia działalności na rynku niższego szczebla (kryterium niezbędności),
- Odmowa może wyeliminować skuteczną konkurencję na tym rynku (kryterium eliminacji konkurencji),
- Brak jest realnych substytutów lub alternatywnych źródeł,
- Powielenie infrastruktury jest technicznie, prawnie lub ekonomicznie niemożliwe lub nadmiernie trudne.
Kiedy platforma internetowa może być uznana za „urządzenie kluczowe”?
Nie każda popularna platforma jest „niezbędna” w rozumieniu prawa konkurencji. Nawet bardzo duża liczba użytkowników czy dominująca pozycja na rynku nie przesądza o obowiązku udostępnienia infrastruktury konkurentom. Kluczowe jest to, czy:
- Platforma nie ma substytutów – nie istnieją inne realne kanały dotarcia do klientów,
- Brak dostępu uniemożliwia skuteczną konkurencję na rynku niższego szczebla,
- Stworzenie własnej, konkurencyjnej platformy przez innych przedsiębiorców jest obiektywnie niewykonalne (np. przez wysokie koszty, bariery technologiczne lub prawne).
Przykład 1: Platforma branżowa w niszowej dziedzinie
Wyobraź sobie, że firma TechMedica z Poznania zarządza jedyną w Polsce platformą do elektronicznej dystrybucji recept dla aptek. Wszystkie apteki i hurtownie korzystają z tej platformy, a dostęp do niej jest konieczny, by legalnie prowadzić sprzedaż leków. Gdyby TechMedica odmówiła hurtowni PolFarmaNet dostępu do systemu, mogłoby to uniemożliwić jej działalność. W tej sytuacji platforma spełnia warunki „urządzenia kluczowego” – nie istnieją realne substytuty, a odmowa dostępu oznaczałaby wykluczenie konkurenta z rynku.
Przykład 2: Platforma sprzedaży internetowej
Firma MarketSoft prowadzi popularną, ale nie jedyną platformę e-commerce w Polsce, na której swoje produkty wystawia wielu sprzedawców. Jeden z producentów, EcoHome, został wykluczony z platformy za naruszenie regulaminu i domaga się przywrócenia dostępu, powołując się na pozycję dominującą MarketSoft. Jednak konkurencyjne platformy e-commerce również działają, a EcoHome może sprzedawać swoje produkty bezpośrednio lub przez inne kanały. W tym przypadku nie jest spełnione kryterium „niezbędności” – odmowa dostępu do jednej platformy nie eliminuje firmy z rynku.
Specyfika odmowy kontraktowania w gospodarce cyfrowej
Na rynkach cyfrowych odmowa współpracy często nie oznacza jedynie odmowy sprzedaży lub świadczenia usługi, ale może polegać np. na braku zapewnienia interoperacyjności (dostępu do API), nieudostępnianiu kluczowych narzędzi deweloperskich czy ograniczaniu widoczności ofert. Takie działania mogą utrudniać wejście na rynek lub rozwój mniejszych podmiotów, ale nie każda taka praktyka zostanie uznana za nadużycie pozycji dominującej.
Pamiętaj!
To, że platforma jest bardzo popularna lub nawet dominuje na rynku, nie oznacza jeszcze, że każdy przedsiębiorca ma prawo żądać dostępu lub określonego miejsca w rankingach/wynikach wyszukiwania.
Jak organy antymonopolowe oceniają odmowę dostępu?
Organy (np. UOKiK, KE) dokonują szczegółowej analizy kilku elementów:
- Definiują platformę i zakres żądanego dostępu – np. czy chodzi o samą obecność na platformie, korzystanie z wybranych narzędzi, czy interoperacyjność,
- Badają niezbędność dostępu – czy istnieją alternatywy? Czy dostęp do platformy jest rzeczywiście konieczny do prowadzenia działalności?
- Ocena eliminacji konkurencji – czy odmowa prowadzi do wykluczenia konkurenta z rynku, czy jedynie utrudnia mu działalność?
- Analizują, czy powielanie platformy jest realne – techniczne, prawne i ekonomiczne przeszkody,
- Sprawdzają, czy odmowa jest uzasadniona – np. ochroną inwestycji, bezpieczeństwem użytkowników, ochroną tajemnicy handlowej.
Praktyczne kryteria i uzasadnienia odmowy dostępu do platformy internetowej
1. Kiedy odmowa dostępu jest uzasadniona?
Prawo konkurencji chroni zarówno interes konkurencji, jak i swobodę prowadzenia działalności gospodarczej przez właściciela platformy. Nawet jeśli platforma uznana jest za kluczową, istnieją okoliczności, w których odmowa dostępu może być uzasadniona i nie stanowi nadużycia pozycji dominującej.
Najczęstsze uzasadnienia:
Bezpieczeństwo użytkowników i jakość usług
Platformy mogą odmówić dostępu, jeśli aplikacje lub produkty oferowane przez potencjalnych kontrahentów zagrażają bezpieczeństwu technicznemu, integralności systemu lub mogą prowadzić do naruszenia prywatności użytkowników. Przykład: sklep z aplikacjami odrzuca aplikacje zawierające szkodliwe oprogramowanie lub naruszające regulaminy bezpieczeństwa.
Ochrona tajemnicy handlowej i know-how
Dostęp do algorytmów, kodu źródłowego lub innych krytycznych rozwiązań może zostać odmówiony, jeśli narażałby właściciela platformy na ujawnienie kluczowych informacji konkurentom.
Wysokie koszty i nieproporcjonalność inwestycji
Jeśli udzielenie dostępu wymagałoby znacznych inwestycji technicznych, które nie znajdują uzasadnienia ekonomicznego (np. zbyt mała liczba potencjalnych użytkowników), odmowa może być uznana za zasadną.
Brak interoperacyjności lub zagrożenie dla działania platformy
Odmowa jest uzasadniona, gdy zintegrowanie nowego partnera grozi destabilizacją systemu, pogorszeniem wydajności lub bezpieczeństwa platformy.
Uzasadniona strategia rozwoju i innowacji
Dominujący podmiot może zastrzegać sobie prawo do wyłączności na pewne rozwiązania (np. własny chip NFC w telefonach Apple, niedostępny dla innych producentów) jeśli jest to motywowane potrzebą ochrony własnych inwestycji i innowacyjności.
Przykład 3: Bezpieczeństwo i tajemnica handlowa
Firma PayStream tworzy aplikację do szybkich płatności mobilnych i chce mieć dostęp do kluczowego modułu bezpieczeństwa na platformie operacyjnej SmartSys. SmartSys odmawia, twierdząc, że otwarcie interfejsu NFC (technologia płatności zbliżeniowych) dla podmiotów zewnętrznych może narazić na ataki hakerskie i ujawnić wrażliwe rozwiązania techniczne. W tej sytuacji, jeśli SmartSys udowodni, że istnieje realne zagrożenie bezpieczeństwa i nie ma bezpiecznych alternatyw, odmowa dostępu będzie uzasadniona.
2. Kryterium eliminacji konkurencji
Odmowa dostępu może być uznana za nadużycie pozycji dominującej tylko wtedy, gdy prowadzi do wyeliminowania skutecznej konkurencji na rynku. W praktyce oznacza to, że konkurenci nie są w stanie zaoferować swoich produktów lub usług bez dostępu do danej platformy, a nie istnieją alternatywne rozwiązania techniczne, prawne lub ekonomiczne.
Przykład 4: Platforma niszowa a wykluczenie konkurenta
Platforma VetTrade specjalizuje się w internetowej sprzedaży leków dla zwierząt i obsługuje ponad 95% hurtowni weterynaryjnych w Polsce. Nowa firma – BioAnimal, wchodzi na rynek i stara się o dostęp do VetTrade, by móc legalnie prowadzić sprzedaż. Odmowa oznacza, że BioAnimal praktycznie nie ma możliwości konkurowania, bo nie istnieją inne efektywne kanały sprzedaży online w tej branży. W tym przypadku odmowa dostępu może być zakwestionowana przez UOKiK jako eliminująca konkurencję.
Przykład 5: Popularność platformy to nie wszystko
Firma GreenShoes sprzedaje buty na kilku platformach internetowych. Jedna z nich – BuyIt – dominuje na rynku, ale wciąż istnieją inne duże portale e-commerce oraz własne sklepy internetowe sprzedawców. Odmowa dostępu do BuyIt utrudnia sprzedaż, ale nie uniemożliwia jej – konkurencja na rynku nadal istnieje. W tej sytuacji nie jest spełnione kryterium eliminacji konkurencji.
Procedura oceny przez organy ochrony konkurencji
Na co zwrócić uwagę w praktyce?
Szczegółowo udokumentuj swoją sytuację
Udowodnij, że brak dostępu do platformy rzeczywiście uniemożliwia Ci prowadzenie działalności.
Przedstaw, że nie istnieją realne alternatywy (np. inne platformy, kanały sprzedaży, technologie).
Przygotuj argumentację o kosztach powielenia platformy
Przedstaw analizy finansowe, technologiczne oraz prawne dowodzące, że stworzenie własnej infrastruktury jest obiektywnie niewykonalne.
Wykaż, jakie skutki dla rynku niesie odmowa dostępu
Czy prowadzi do wykluczenia, ograniczenia innowacyjności, pogorszenia oferty dla konsumentów?
Zwróć uwagę na uzasadnienia odmowy
Oceń, czy powody wskazywane przez właściciela platformy są obiektywnie uzasadnione i nie są wyłącznie pretekstem do eliminowania konkurencji.
Podsumowanie: Co powinieneś zapamiętać?
Odmowa dostępu do platformy internetowej przez podmiot dominujący może być nadużyciem, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach, ściśle określonych przez prawo konkurencji.
Kluczowe znaczenie mają: niezbędność platformy, brak alternatyw, eliminacja konkurencji oraz brak obiektywnych uzasadnień odmowy.
Zawsze analizuj swoją sytuację indywidualnie i przygotuj solidną dokumentację na potrzeby ewentualnego postępowania przed UOKiK lub sądem.
Nie każda odmowa jest niezgodna z prawem! Często platformy mają uzasadnione prawo do wyboru kontrahentów i ochrony swoich inwestycji.
Podstawa prawna
art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 26.11.1998 r. w sprawie C-7/97, Bronner
Wyrok TSUE z 6.04.1995 r. w sprawach połączonych C-241/91 P oraz C-242/91 P, Magill
Wyrok TSUE z 29.04.2004 r. w sprawie C-418/01, IMS Health
Wyrok Sądu z 17.09.2007 r. w sprawie T-201/04, Microsoft
Tematy porad zawartych w poradniku
nadużycie pozycji dominującej na rynku cyfrowym
odmowa dostępu do platformy internetowej
test Bronnera – niezbędność infrastruktury
ochrona konkurencji w e-commerce
uzasadnienie odmowy współpracy przez platformę
Przydatne strony urzędowe
https://uokik.gov.pl/konkurencja.php
https://ec.europa.eu/competition-policy/legislation/antitrust_en
https://www.gov.pl/web/cyfryzacja