Roszczenia odszkodowawcze wobec państwa i samorządów w przypadku szkody powstałej w wyniku niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej to temat kluczowy zarówno dla przedsiębiorców, jak i osób fizycznych. Przedawnienie takich roszczeń ma istotny wpływ na możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw – zbyt późne podjęcie działań może pozbawić poszkodowanego możliwości uzyskania rekompensaty. Poniższy poradnik wyjaśnia najważniejsze zasady dotyczące biegu terminu przedawnienia takich roszczeń, ilustrując je praktycznymi przykładami.
Podstawowe zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem decyzje administracyjne
Odpowiedzialność organów administracji publicznej za szkody powstałe w wyniku wydania niezgodnego z prawem rozstrzygnięcia wynika z art. 417¹ § 2 Kodeksu cywilnego. Kluczowe znaczenie mają tu trzy elementy:
- Wydanie rozstrzygnięcia sprzecznego z prawem – najczęściej chodzi o ostateczną decyzję administracyjną, ale katalog może obejmować także inne formy rozstrzygnięć, jeśli istnieje procedura stwierdzenia ich niezgodności z prawem.
- Powstanie szkody po stronie poszkodowanego – przykładowo utrata prawa, poniesienie kosztów lub zapłata nienależnej opłaty.
- Adekwatny związek przyczynowy – szkoda musi wynikać bezpośrednio z wadliwego rozstrzygnięcia.
Niezwykle ważnym wymogiem, odróżniającym tego typu roszczenie od innych roszczeń deliktowych, jest uzyskanie tzw. prejudykatu – czyli stwierdzenia we właściwej procedurze, że rozstrzygnięcie było rzeczywiście niezgodne z prawem.
Kiedy powstaje roszczenie odszkodowawcze i kiedy rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia?
Obowiązek uzyskania prejudykatu
Nie wystarczy samo przekonanie o niesłuszności decyzji – aby domagać się odszkodowania, konieczne jest uzyskanie urzędowego potwierdzenia jej wadliwości, np. w postaci prawomocnego wyroku sądu administracyjnego lub decyzji nadzorczej w trybie nadzwyczajnym (np. stwierdzenie nieważności lub wznowienie postępowania).
Przykład 1:
Pani Anna, prowadząca działalność handlową w Warszawie, otrzymała decyzję o cofnięciu koncesji na sprzedaż alkoholu. Decyzję uznała za niesłuszną i po wyczerpaniu drogi administracyjnej złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Sąd prawomocnym wyrokiem stwierdził naruszenie prawa przez organ. Od tej chwili Pani Anna może ubiegać się o odszkodowanie, o ile wykaże powstałą szkodę i jej związek z wadliwą decyzją.
Przykład 2:
Firma budowlana z Wrocławia uzyskała niekorzystną decyzję o nałożeniu opłaty planistycznej. Dopiero po kilku latach, w trybie nadzwyczajnym, decyzja ta została stwierdzona jako wydana z naruszeniem prawa. Firma może żądać odszkodowania po uzyskaniu prejudykatu, nawet jeśli od wydania pierwotnej decyzji minęło sporo czasu.
Jak liczyć termin przedawnienia roszczeń za szkodę spowodowaną wadliwą decyzją?
Zasadniczo, zgodnie z art. 442¹ § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia – nie później jednak niż z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
W kontekście decyzji administracyjnych oznacza to, że:
- Bieg trzyletniego terminu liczy się od momentu, gdy poszkodowany dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć) o szkodzie i o tym, kto za nią odpowiada.
- Maksymalny, dziesięcioletni termin biegnie od dnia wydania wadliwego, ostatecznego rozstrzygnięcia administracyjnego.
Spór o początek biegu terminu – dwie koncepcje
W praktyce istnieją dwa poglądy na temat początku biegu terminu przedawnienia:
- Od uzyskania prejudykatu – termin liczymy dopiero od uzyskania prawomocnego rozstrzygnięcia stwierdzającego niezgodność decyzji z prawem.
- Od wydania wadliwego rozstrzygnięcia – termin biegnie od dnia wydania decyzji ostatecznej, nawet jeżeli prejudykat zostanie uzyskany później.
Aktualna linia orzecznicza i doktrynalna skłania się do drugiego stanowiska – termin przedawnienia co do zasady biegnie od wydania rozstrzygnięcia (moment uzyskania prejudykatu ma znaczenie praktyczne, ale nie determinuje początku biegu terminu). Wynika to z językowej i systemowej wykładni art. 442¹ § 1 k.c.
Co zrobić, aby nie utracić prawa do odszkodowania? Przerwanie biegu przedawnienia
W praktyce dwuetapowość dochodzenia roszczenia (najpierw prejudykat, potem odszkodowanie) powoduje, że trzyletni termin może minąć, zanim poszkodowany będzie mógł realnie wystąpić z pozwem. Sposobem zabezpieczenia roszczenia jest przerwanie biegu przedawnienia, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.:
„Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.”
W praktyce oznacza to, że wszczęcie postępowania w celu uzyskania prejudykatu (np. złożenie skargi do sądu administracyjnego) może przerwać bieg przedawnienia. Nie jest to jednak oczywiste i warto każdorazowo rozważyć podjęcie dodatkowych działań zabezpieczających, np. wystąpienie z tzw. pozwem ewentualnym lub wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia.
Różne momenty początku biegu terminu – przykłady praktyczne
Przykład 3: Doręczenie decyzji a początek biegu terminu
Pan Marek, prowadzący gospodarstwo rolne, otrzymał 5 maja 2020 r. decyzję administracyjną o odmowie przyznania dotacji. Decyzja stała się ostateczna i została doręczona tego samego dnia. Od 5 maja 2020 r. zaczyna biec dziesięcioletni termin przedawnienia. Jeżeli pan Marek zaskarżył decyzję, a sąd po kilku latach stwierdził jej niezgodność z prawem, trzyletni termin przedawnienia (liczony od uzyskania wiedzy o szkodzie i osobie odpowiedzialnej) może już biec, jeśli wcześniej wiedział o szkodzie, ale nie później niż w ciągu 10 lat od doręczenia decyzji.
Przykład 4: Brak wiedzy o decyzji
Pani Elżbieta nie była stroną postępowania, a decyzja została wydana bez jej udziału. O szkodzie dowiedziała się dopiero po kilku latach, gdy np. w toku innego postępowania ujawniono wadliwość decyzji. W jej przypadku trzyletni termin liczy się od dnia uzyskania wiedzy, ale i tak nie może upłynąć więcej niż 10 lat od wydania rozstrzygnięcia.
Znaczenie wykonalności decyzji
W doktrynie podnosi się postulat, aby bieg terminu przedawnienia wiązać z datą, od której decyzja mogła być wykonana, nie zaś jedynie z momentem jej ostateczności. W praktyce szkoda powstaje najczęściej dopiero w chwili wykonania decyzji – np. w momencie zapłaty kary czy obowiązku rozbiórki.
Kluczowe wnioski i rekomendacje
- Nie zwlekaj z działaniami – jeśli otrzymałeś niekorzystną decyzję, już na etapie walki o jej uchylenie zabezpiecz możliwość dochodzenia odszkodowania.
- Uzyskaj prejudykat – bez niego nie możesz skutecznie żądać odszkodowania.
- Obserwuj bieg terminu przedawnienia – trzyletni termin liczy się od uzyskania wiedzy o szkodzie, nie później niż dziesięć lat od wydania wadliwego rozstrzygnięcia.
- Rozważ przerwanie biegu przedawnienia – wszczęcie postępowania administracyjnego lub sądowoadministracyjnego, którego celem jest stwierdzenie niezgodności decyzji z prawem, może przerwać bieg przedawnienia.
- Pamiętaj o wykonalności decyzji – czasem szkoda powstaje dopiero z chwilą, gdy decyzja mogła zostać wykonana, co wpływa na początek biegu 10-letniego terminu.
Podstawa prawna
- Art. 417¹ § 2, art. 442¹ § 1, art. 123 § 1 pkt 1, art. 120 § 1 – Kodeks cywilny
- Art. 145, art. 170 – Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
- Art. 122g, art. 130, art. 108 – Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
- Art. 77 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Tematy porad zawartych w poradniku
- przedawnienie roszczeń odszkodowawczych organy administracji 2025
- odszkodowanie za niezgodną z prawem decyzję administracyjną
- jak liczyć przedawnienie roszczeń wobec urzędu
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/gov/odwolanie-od-decyzji-administracyjnej
- https://www.saos.org.pl (orzeczenia sądów administracyjnych)
- https://www.rcl.gov.pl (akty prawne)