W praktyce prowadzenia firmy często zdarzają się sytuacje, w których przedsiębiorca kupuje jednocześnie kilka środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych za jedną, łączną cenę. Typowym przykładem jest zakup działki wraz z budynkiem, ale może to dotyczyć również innych przypadków, np. nabycia większego zestawu maszyn produkcyjnych. Taki sposób nabycia może rodzić pytania o to, jak prawidłowo ustalić wartość początkową każdego składnika majątku, skoro w umowie nie ma rozpisanej ceny na poszczególne elementy. Wyjaśniam, jak należy postępować, aby rozliczenie podatkowe i ewidencyjne było prawidłowe, oraz jakie ryzyka i możliwości daje przedsiębiorcy obowiązujące prawo.
Kiedy występuje problem „ceny łącznej”?
W przypadku nabycia większej grupy składników majątku za jedną cenę (czyli bez podziału ceny na konkretne rzeczy lub prawa), podatnik musi samodzielnie określić, jaka część zapłaconej kwoty przypada na każdy składnik z osobna. Dzieje się tak np. gdy:
- Kupujesz nieruchomość gruntową z budynkiem – w akcie notarialnym nie rozpisano oddzielnie ceny gruntu i budynku.
- Nabywasz park maszynowy od innej firmy – wszystkie urządzenia wpisane są do umowy jako jeden pakiet, bez podania wartości każdej maszyny.
- Kupujesz pakiet praw autorskich i usług wdrożeniowych – otrzymujesz jedną fakturę za cały pakiet, bez wyszczególnienia, ile kosztowało każde z praw czy usług.
W każdym z powyższych przypadków fiskus oczekuje, że w ewidencji środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych każdy składnik majątku zostanie wpisany oddzielnie – ze swoją własną wartością początkową.
Jak prawidłowo podzielić cenę łączną na składniki majątku?
Podział według wartości rynkowej
Podstawową zasadą jest tutaj podział łącznej ceny zgodnie z proporcją rynkowej wartości poszczególnych składników majątku. To znaczy – jeśli nabywasz za 1 000 000 zł grunt z budynkiem, a według wartości rynkowej grunt stanowi 400 000 zł, a budynek 600 000 zł, to tak właśnie powinieneś rozdzielić łączną cenę.
- Podatnik może sam przeprowadzić taki podział (np. na podstawie dostępnych wycen, ogłoszeń, analiz rynku).
- Jeśli podział budzi wątpliwości (np. jest nietypowy lub mógłby być uznany za próbę zwiększenia amortyzacji), warto sporządzić operat szacunkowy lub inną dokumentację potwierdzającą przyjęte wyceny.
- Organy podatkowe mają prawo weryfikować dokonany podział – szczególnie gdy istnieje ryzyko, że podatnik „przesuwa” wartość w stronę składników bardziej korzystnych podatkowo (np. tych, które można szybciej zamortyzować).
Brak obowiązkowej procedury podziału
Polskie przepisy podatkowe nie narzucają konkretnej procedury podziału ceny łącznej – możesz to zrobić samodzielnie lub skorzystać z pomocy rzeczoznawcy. Wycenę rzeczoznawcy możesz, ale nie musisz, dołączyć do dokumentacji – ważne, aby podział był uzasadniony i możliwy do obrony w przypadku kontroli.
Przykład 1:
Firma „Atonix” z Krakowa nabyła od dewelopera działkę zabudowaną magazynem za 2 500 000 zł. W akcie notarialnym nie rozdzielono ceny na grunt i budynek. Spółka zamówiła operat szacunkowy, z którego wynika, że wartość rynkowa gruntu to 900 000 zł, a magazynu – 1 600 000 zł. Takie wartości zostały przyjęte do ewidencji środków trwałych.
Przykład 2:
Spółka „DigitalCode” kupiła od firmy informatycznej pakiet: prawo do użytkowania oprogramowania, domenę internetową oraz obsługę wdrożenia, za łączną kwotę 150 000 zł. Po analizie rynkowych cen usług i praw, ustalono: oprogramowanie – 110 000 zł, domena – 30 000 zł, wdrożenie – 10 000 zł. Taki podział trafił do ksiąg.
Uwaga na nieprawidłowości
Nie możesz dowolnie przyporządkowywać wyższych wartości tym składnikom, które chciałbyś szybciej zamortyzować lub które dają korzyści podatkowe! Organ podatkowy w razie kontroli sprawdzi, czy proporcje nie są „sztucznie” zawyżone lub zaniżone.
Jeśli w ramach transakcji wchodzą też inne elementy niż środki trwałe/WNiP (np. towary, surowce, licencje, usługi), także na nie trzeba przyporządkować odpowiednią część ceny – również na podstawie ich rynkowej wartości.
Czy wycena rzeczoznawcy jest obowiązkowa?
Nie – wycena rzeczoznawcy jest opcjonalna. Przepisy pozwalają, by podatnik samodzielnie dokonał wyceny, a korzystanie z operatu szacunkowego (np. przy nieruchomościach) zwiększa wiarygodność podziału. Jednak koszt sporządzenia operatu nie wchodzi do wartości początkowej środka trwałego – jest to koszt obsługi rachunkowo-księgowej, a nie koszt nabycia w rozumieniu art. 16g ustawy o CIT.
Nabycie WNiP i innych składników za cenę łączną
Podobne zasady stosuje się w przypadku nabycia wartości niematerialnych i prawnych (np. praw autorskich) oraz innych składników za jedną cenę. Tutaj również konieczne jest przypisanie części ceny do każdego prawa na podstawie wartości rynkowej, np. wartości rynkowej danego patentu, licencji czy prawa autorskiego. Takie podejście potwierdzają indywidualne interpretacje podatkowe.
Dokumentowanie podziału ceny łącznej
- Przygotuj dokumentację pokazującą, jak ustaliłeś podział (np. operat, analizy, notatki).
- W księgach rachunkowych wykaż każdy składnik majątku osobno – z jego własną wartością początkową.
- Pamiętaj, by suma tych wartości odpowiadała sumie z aktu notarialnego/faktury.
Podsumowanie – kluczowe wskazówki
Pamiętaj:
- Podziel łączną cenę według rynkowych wartości składników.
- Możesz zrobić to samodzielnie lub z udziałem rzeczoznawcy.
- Dokumentuj przyjęte zasady i dane – na wypadek kontroli.
- Koszty wyceny rzeczoznawcy nie zwiększają wartości początkowej środka trwałego czy WNiP.
- Zawsze sumuj wartości poszczególnych składników tak, by nie przekroczyły łącznej ceny zakupu.
Podstawa prawna
- art. 16g ust. 1 pkt 1, ust. 12, art. 14 – Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2024 r., poz. 840 ze zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- podział ceny łącznej na środki trwałe 2025
- ustalanie wartości początkowej środków trwałych
- nabycie kilku składników majątku za jedną cenę
- ewidencja środków trwałych i WNiP przy cenie zbiorczej
- operat szacunkowy przy podziale ceny zakupu