Wielu przedsiębiorców zastanawia się, kiedy konkretny składnik majątku można uznać za środek trwały i rozpocząć jego amortyzację. Jest to kluczowa kwestia z punktu widzenia optymalizacji podatkowej firmy, ponieważ tylko środki trwałe mogą być rozliczane w kosztach podatkowych poprzez odpisy amortyzacyjne. Poniżej wyjaśniam, jak rozumieć pojęcie własności oraz współwłasności w kontekście środków trwałych, jak stosować te zasady w praktyce i na co zwrócić szczególną uwagę, by uniknąć błędów podczas rozliczeń.
Co oznacza, że składnik majątku „stanowi własność lub współwłasność podatnika”?
Aby dany składnik majątku (np. maszyna, samochód, nieruchomość) mógł być zaliczony do środków trwałych, musi stanowić własność lub współwłasność podatnika. Wynika to wprost z przepisów podatkowych. Co ważne, są jednak pewne wyjątki, które pozwalają na zaliczenie do środków trwałych także innych przypadków (np. leasing finansowy), ale ogólna zasada brzmi: amortyzować można tylko to, co jest naszą własnością lub współwłasnością.
Czym jest „własność” w rozumieniu podatkowym?
Polskie prawo podatkowe nie definiuje własności, dlatego należy sięgnąć do przepisów prawa cywilnego, w szczególności do art. 140 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, właściciel może korzystać z rzeczy, rozporządzać nią i czerpać z niej pożytki. Nie wystarczy jednak samo korzystanie z rzeczy – to nie daje prawa do uznania jej za środek trwały.
Przykład 1
Firma „EkoTrans” z Warszawy podpisała umowę użyczenia samochodu ciężarowego od zaprzyjaźnionej spółki. Chociaż korzysta z auta do codziennych przewozów, nie może wprowadzić tego pojazdu do ewidencji środków trwałych ani dokonywać odpisów amortyzacyjnych, ponieważ nie jest jego właścicielem.
Współwłasność – jak ją rozumieć przy środkach trwałych?
Zgodnie z art. 195 Kodeksu cywilnego, jedna rzecz może być współwłasnością kilku osób. Współwłasność może być:
- w częściach ułamkowych (np. każdy z trzech wspólników ma po 1/3 udziału),
- łączna (bez wyodrębnienia udziałów, np. w przypadku małżeństwa).
W obu przypadkach, każdy współwłaściciel ma prawo uznać swój udział za środek trwały – ale tylko w zakresie faktycznego korzystania z tej rzeczy w działalności gospodarczej.
Przykład 2
Anna i Piotr wspólnie kupili nieruchomość komercyjną. Anna prowadzi tam swoją kancelarię, natomiast Piotr nie wykorzystuje swojej części w działalności. Anna ma prawo amortyzować swój udział w nieruchomości, Piotr – nie, dopóki nie wykorzystuje swojego udziału w firmie.
Warunek własności – kiedy nie można amortyzować składnika?
Częstym błędem przedsiębiorców jest próba amortyzacji rzeczy, której własność jeszcze nie przeszła na firmę, np. w przypadku umowy przedwstępnej, zakupu na raty z zastrzeżeniem prawa własności po spłacie ostatniej raty, czy rzeczy będącej dopiero przedmiotem darowizny.
Kluczowa zasada: Dopóki nie staniemy się właścicielem lub współwłaścicielem (także w ułamku!), nie wolno rozpocząć amortyzacji.
Przykład 3
Firma „Green-Tech” zakupiła linię produkcyjną na raty. Umowa stanowi, że własność przejdzie dopiero po zapłacie ostatniej raty. Dopiero wtedy, a nie wcześniej, można wprowadzić całą linię do ewidencji środków trwałych i rozpocząć amortyzację.
Wyjątkiem są sytuacje, kiedy umowa wyraźnie przewiduje stopniowe nabywanie udziałów w rzeczy wraz ze spłatą poszczególnych rat – wtedy amortyzujemy każdorazowo nabytą część.
Współwłasność a rozliczenia podatkowe – co z wartością początkową?
W przypadku współwłasności, wartość początkowa środka trwałego ustalana jest w proporcji do posiadanego udziału. Każdy współwłaściciel ujmuje w ewidencji tylko swój udział i amortyzuje go według właściwej stawki.
Przykład 4
Trzech wspólników kupiło razem samochód za 90 000 zł. Każdy z nich posiada 1/3 udziału, więc wprowadza do swojej ewidencji środek trwały o wartości 30 000 zł i tylko od tej kwoty nalicza odpisy amortyzacyjne.
Podsumowanie – kluczowe wnioski
- Aby składnik majątku uznać za środek trwały, musisz być jego właścicielem lub współwłaścicielem.
- Samo posiadanie, dzierżawa lub korzystanie z rzeczy (bez własności) nie uprawnia do amortyzacji, chyba że przepisy wyraźnie przewidują wyjątek.
- Przy współwłasności amortyzujesz tylko swój udział, pod warunkiem faktycznego wykorzystywania w działalności gospodarczej.
- Rzeczy, których własność jest zastrzeżona do momentu spełnienia warunku (np. spłaty raty), mogą być amortyzowane dopiero po faktycznym nabyciu udziału lub całości.
- Wartości początkowe ustalaj proporcjonalnie do udziału.
Podstawa prawna
- art. 16a ust. 2, art. 16g ust. 8 – Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
- art. 22g ust. 11, art. 22 ust. 8 – Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
- art. 140, art. 195, art. 196 § 1, art. 336 – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- własność środka trwałego definicja
- amortyzacja a współwłasność
- rozliczanie środków trwałych w działalności
- warunki uznania środka trwałego
- amortyzacja ratami – zasady