W ostatnich latach coraz więcej przedsiębiorców – osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą – musi zmierzyć się z ryzykiem utraty płynności finansowej. W takiej sytuacji kluczowe staje się szybkie i prawidłowe rozpoznanie przesłanek, które mogą skutkować obowiązkiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ten poradnik pomoże Ci zrozumieć, jak krok po kroku zbadać swoją sytuację, jakie obowiązki nakłada na Ciebie prawo oraz jakie masz możliwości, jeśli grozi Ci niewypłacalność.
Czym jest upadłość przedsiębiorcy i dlaczego badanie przesłanek jest tak ważne?
Jeśli prowadzisz firmę jako osoba fizyczna (np. jednoosobowa działalność gospodarcza) i Twoja sytuacja finansowa zaczyna się pogarszać, musisz mieć świadomość, że polskie prawo przewiduje obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeśli przestaniesz być w stanie regulować swoje wymagalne zobowiązania pieniężne. Niedopełnienie tego obowiązku może wiązać się z poważnymi konsekwencjami prawnymi, w tym odpowiedzialnością majątkową, a nawet karną. Umiejętność szybkiej oceny własnej sytuacji pozwoli Ci uniknąć kosztownych błędów.
Podstawy ogłoszenia upadłości – jak je rozpoznać?
Pozytywne i negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości
Prawo upadłościowe wyróżnia pozytywne oraz negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości:
- Pozytywne przesłanki:
- Niewypłacalność – zdefiniowana w art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe.
- Wielość wierzycieli – musisz mieć więcej niż jednego wierzyciela.
- Legitymacja do złożenia wniosku – możesz to zrobić sam jako dłużnik, może to także zrobić wierzyciel.
- Negatywna przesłanka:
- Ubogość masy upadłości – czyli sytuacja, w której majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego (art. 13 p.u.). Jeśli sąd stwierdzi, że nie da się pokryć kosztów postępowania, oddali wniosek.
Brak spełnienia choćby jednej pozytywnej przesłanki albo wystąpienie przesłanki negatywnej zawsze oznacza, że sąd odmówi ogłoszenia upadłości.
Kto może ogłosić upadłość? – Zdolność upadłościowa
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe, upadłość może zostać ogłoszona wobec przedsiębiorców (w tym osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą). Osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej mogą skorzystać z tzw. upadłości konsumenckiej na innych zasadach.
Kiedy przedsiębiorca jest niewypłacalny?
Kluczowe kryterium: utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych
Art. 11 ust. 1 p.u. stanowi:
„Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.”
Zobowiązanie jest wymagalne, jeśli minął jego termin płatności (np. określony na fakturze).
Pamiętaj! Jeśli nie płacisz np. raty kredytu, faktur czy podatków, a Twój majątek lub przychody nie pozwalają na ich uregulowanie – powinna zapalić się czerwona lampka.
Nie każde opóźnienie to już niewypłacalność! Chwilowe trudności nie muszą od razu oznaczać konieczności ogłoszenia upadłości – kluczowa jest trwała utrata płynności.
Domniemanie niewypłacalności – 3 miesiące zwłoki
Jeśli opóźnienie w zapłacie przekracza 3 miesiące, prawo wprowadza domniemanie, że jesteś niewypłacalny (art. 11 ust. 1a p.u.). To ułatwia wierzycielom postępowanie, ale nie zwalnia Cię z konieczności samodzielnej analizy swojej sytuacji finansowej.
Przykład 1:
Pani Anna prowadzi firmę budowlaną w Łodzi. Od lutego 2025 r. nie jest w stanie uregulować płatności wobec czterech kontrahentów – opóźnienia przekraczają 3 miesiące, a jej firmowy rachunek jest praktycznie pusty. Analiza płynności wykazuje wskaźnik bieżącej płynności na poziomie 0,8. W tej sytuacji spełnione są przesłanki do uznania jej za niewypłacalną, a pani Anna ma obowiązek w ciągu 30 dni od stwierdzenia tego faktu złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.
Przykład 2:
Pan Krzysztof prowadzi sklep internetowy w Katowicach. Opóźnił się z zapłatą dwóch faktur – jedna była na 2000 zł, druga na 3500 zł, jednak jego konto firmowe posiada środki na ich pokrycie. Opóźnienie wynikało z zamieszania księgowego, nie z braku środków. Tu nie ma przesłanek do ogłoszenia upadłości, choć wierzyciele mogą naliczyć odsetki.
Jak samodzielnie ocenić, czy jesteś niewypłacalny?
- Policz wszystkie wymagalne zobowiązania – zarówno prywatne (np. czynsz), jak i firmowe (np. podatki, faktury, ZUS).
- Oceń swoje aktywa płynne – gotówka, środki na rachunkach, należności krótkoterminowe.
- Porównaj aktywa i zobowiązania – jeśli nie jesteś w stanie pokryć bieżących zobowiązań, a opóźnienia przekraczają 3 miesiące, najprawdopodobniej jesteś niewypłacalny.
- Sprawdź wskaźniki płynności:
- Wskaźnik bieżącej płynności (aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe): jeśli <1 – zagrożenie płynności.
- Wskaźnik szybkiej płynności (gotówka i należności krótkoterminowe / zobowiązania krótkoterminowe): optymalny poziom to 1-1,2.
- Wskaźnik podwyższonej płynności (gotówka / zobowiązania krótkoterminowe): im wyższy, tym lepiej.
- Nie zapominaj o analizie rentowności – niska rentowność firmy zwiększa ryzyko niewypłacalności w przyszłości.
Co w przypadku długów spornych?
Nie wszystkie długi, których nie uregulowałeś, muszą być automatycznie uznane za podstawę do ogłoszenia upadłości. Jeśli spór powstał przed złożeniem wniosku upadłościowego i jest poważny (np. kwestionujesz istnienie długu, jego wysokość lub zasadność), sąd oddali wniosek wierzyciela o upadłość (art. 12a p.u.).
Specjalne regulacje COVID-19 – czy nadal obowiązują?
W okresie pandemii i stanu zagrożenia epidemicznego obowiązywały przepisy, które zawieszały lub wydłużały terminy składania wniosku o upadłość, jeśli niewypłacalność powstała w związku z COVID-19 (art. 15zzra ustawy covidowej). Stan zagrożenia epidemicznego został jednak odwołany 1 lipca 2023 r. Obecnie te przepisy nie mają już zastosowania, ale mogą być istotne dla długów powstałych wcześniej.
Obowiązki przedsiębiorcy w stanie niewypłacalności
Kiedy i jak złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości?
Jeżeli stwierdzisz, że utraciłeś zdolność do regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, masz obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia powstania stanu niewypłacalności (art. 21 ust. 1 p.u.).
Pamiętaj:
- Termin 30 dni jest liczony od momentu, w którym powstał stan niewypłacalności, a nie od chwili, gdy sam stwierdzisz, że masz problem z płynnością.
- Jeżeli opóźnienia przekraczają 3 miesiące, zgodnie z domniemaniem prawnym uznaje się, że stan niewypłacalności już wystąpił.
Co, jeśli nie złożysz wniosku w terminie?
- Odpowiadasz za szkody wyrządzone wierzycielom (art. 21 ust. 3 p.u.), chyba że wykażesz, że nie ponosisz winy.
- Możesz ponieść odpowiedzialność karną (art. 586 k.s.h.), zwłaszcza jeśli prowadziłeś działalność w formie spółki kapitałowej i nie złożyłeś wniosku w wymaganym czasie.
- Możesz również zostać pociągnięty do odpowiedzialności subsydiarnej, np. jako członek zarządu spółki z o.o. (art. 299 k.s.h.).
Możliwość restrukturyzacji zamiast upadłości
Prawo upadłościowe daje przedsiębiorcy możliwość wyboru – możesz złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości lub spróbować postępowania restrukturyzacyjnego, jeśli wierzysz, że Twoją firmę da się jeszcze uratować.
Co to jest restrukturyzacja?
To zestaw procedur, które pozwalają na porozumienie się z wierzycielami, rozłożenie spłaty zobowiązań na raty, umorzenie części długów lub zmianę struktury firmy. Pozwala to często uniknąć upadłości i zamknięcia działalności.
Art. 6 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego:
„Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością.”
Zagrożenie niewypłacalnością
Jeżeli widzisz, że w niedalekiej przyszłości możesz stać się niewypłacalny (np. Twoje wskaźniki płynności systematycznie spadają, kontrahenci nie płacą na czas), możesz skorzystać z restrukturyzacji zanim będzie za późno.
Przykład 3:
Firma transportowa Pana Marka z Rzeszowa zaczęła mieć problemy z płynnością, bo kilku dużych klientów nie płaciło faktur na czas. Marek widział, że jeżeli nie poprawi płynności, za 2-3 miesiące stanie się niewypłacalny. Skonsultował się z doradcą restrukturyzacyjnym i złożył wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Dzięki temu uzyskał ochronę przed egzekucją komorniczą i czas na dogadanie się z wierzycielami.
Jakie postępowania restrukturyzacyjne możesz wybrać?
W polskim prawie restrukturyzacyjnym do wyboru są:
- Postępowanie o zatwierdzenie układu – najprostsza forma, możesz negocjować układ z wierzycielami samodzielnie.
- Przyspieszone postępowanie układowe – szybka procedura pod nadzorem sądu.
- Postępowanie układowe – bardziej rozbudowana forma dla firm z większą liczbą wierzycieli.
- Postępowanie sanacyjne – pozwala również na restrukturyzację zatrudnienia i wyłączenie niektórych umów.
Wybór najlepszego rozwiązania zależy od sytuacji finansowej Twojej firmy – zawsze warto skonsultować się z prawnikiem lub doradcą restrukturyzacyjnym.
Co, jeśli nie grozi Ci niewypłacalność?
Nie masz obowiązku składania wniosku o upadłość ani badania przesłanki zadłużeniowej – dotyczy to tylko osób prawnych. Jeśli jednak pojawiły się trudności finansowe, zawsze warto wcześniej rozważyć możliwość restrukturyzacji i poprawy sytuacji, zanim dojdzie do faktycznej niewypłacalności.
Przykład 4:
Pani Karolina prowadzi salon fryzjerski w Gdańsku. W ostatnim kwartale spadły jej przychody, ale nadal jest w stanie regulować wszystkie zobowiązania. Analiza płynności wykazuje wskaźnik na poziomie 1,5. W tej sytuacji nie musi składać wniosku o upadłość, ale powinna obserwować swoją sytuację i w razie pogorszenia rozważyć restrukturyzację.
Podsumowanie – Kluczowe wnioski i praktyczne wskazówki
- Jeżeli opóźnienie w spłacie wymagalnych zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące, jesteś domniemanie niewypłacalny i musisz w ciągu 30 dni złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.
- Chwilowe trudności nie są podstawą do ogłoszenia upadłości – decyduje trwałość utraty płynności.
- Przedsiębiorca może skorzystać z restrukturyzacji, jeśli grozi mu niewypłacalność – im szybciej, tym większa szansa na uratowanie firmy.
- Jeśli nie jesteś niewypłacalny i nie grozi Ci utrata płynności, nie musisz składać wniosku ani o upadłość, ani o restrukturyzację.
- Nie ignoruj sytuacji! Monitoruj wskaźniki płynności, regularnie oceniaj kondycję finansową, rozważ konsultacje z ekspertem.
Podstawa prawna
- art. 10, art. 11 ust. 1, 1a, 3, art. 12a, art. 13, art. 20, art. 21 ust. 1, 3 – Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 180).
- art. 6 ust. 1, 3, art. 7 – Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 280).
- art. 15zzra – Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095).
- art. 431, 455 – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610).
- art. 299, 586 – Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1467).
Tematy porad zawartych w poradniku
- „obowiązek zgłoszenia upadłości przedsiębiorcy 2025”
- „przesłanki upadłości jednoosobowej działalności gospodarczej”
- „restrukturyzacja zamiast upadłości”
- „analiza płynności finansowej firmy”
- „domniemanie niewypłacalności po 3 miesiącach”