Fundacja rodzinna to narzędzie, na które polscy przedsiębiorcy czekali od lat. Nowe przepisy umożliwiają zabezpieczenie majątku firmy i uporządkowanie sukcesji na pokolenia, z zachowaniem integralności biznesu i bezpieczeństwa rodziny właściciela. Dla kogo jest to rozwiązanie? Jak przebiega proces założenia, prowadzenia i ewentualnej likwidacji fundacji rodzinnej? W tym poradniku znajdziesz praktyczne wskazówki krok po kroku, przykłady, najważniejsze aspekty podatkowe i prawne oraz najnowsze regulacje na 2025 rok.
Czym jest fundacja rodzinna i dlaczego warto ją założyć?
Fundacja rodzinna to instytucja prawna, która pozwala właścicielowi firmy (fundatorowi) przekazać wypracowany majątek fundacji – w celu jego ochrony i zarządzania nim na rzecz określonych beneficjentów (np. członków rodziny, ale także wybranych osób czy organizacji). Jest odpowiedzią na potrzeby tych przedsiębiorców, którzy chcą uniknąć rozdrobnienia firmy po swojej śmierci oraz zabezpieczyć finansowo bliskich na przyszłość.
Najważniejsze korzyści z fundacji rodzinnej:
- Pełna ochrona majątku i zachowanie kontroli nad firmą w rodzinie,
- Zaplanowana, uporządkowana sukcesja (także w sytuacji konfliktów rodzinnych),
- Korzystne rozliczenia podatkowe (brak opodatkowania wniesienia majątku do fundacji, preferencyjne zasady wypłat świadczeń),
- Możliwość określenia elastycznych zasad funkcjonowania, także w przypadku kilku fundatorów.
Jak działa fundacja rodzinna – kluczowe zasady
Najważniejsze cechy fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna łączy w sobie elementy różnych instytucji znanych z polskiego prawa, ale żaden inny podmiot nie oferuje tych funkcji jednocześnie. W praktyce oznacza to:
- Odseparowanie majątku fundatora: Majątek przekazany do fundacji staje się jej własnością. Fundator nie otrzymuje w zamian żadnych udziałów czy akcji.
- Elastyczność w ustalaniu zasad działania: Fundator sam określa zasady funkcjonowania fundacji i ma duży wpływ na jej kształt (w statucie).
- Beneficjentami mogą być osoby fizyczne, organizacje społeczne, a nawet sam fundator: To on decyduje, kto i w jakim zakresie korzysta z majątku zgromadzonego w fundacji.
Cele fundacji rodzinnej
Według ustawy z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna powinna:
- Gromadzić majątek,
- Zarządzać nim w interesie beneficjentów,
- Świadczyć na rzecz beneficjentów określone w statucie świadczenia.
Co istotne, szczegółowy cel działania każdej fundacji rodzinnej określa sam fundator – to może być zarówno ochrona rodzinnego majątku, jak i finansowe zabezpieczenie dzieci czy wsparcie konkretnej inicjatywy społecznej.
Jak założyć fundację rodzinną? Krok po kroku
1. Kto może być fundatorem?
Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Co ważne, status fundatora jest niezbywalny – nie można go przekazać innym ani odziedziczyć.
Przykład:
Pan Krzysztof, właściciel kilku spółek z branży IT, postanowił założyć fundację rodzinną, by przekazać majątek żonie i dzieciom. Jako fundator, może on dokładnie określić, jakie świadczenia i w jakiej formie mają trafić do poszczególnych członków rodziny. Po jego śmierci fundacja będzie funkcjonować zgodnie z przygotowanym statutem, a prawa fundatora wygasną.
Możliwe jest także założenie fundacji przez kilka osób (np. dwoje wspólników). W takim przypadku należy precyzyjnie określić w statucie sposób podejmowania decyzji i podziału uprawnień.
2. Statut fundacji rodzinnej
Statut to najważniejszy dokument, który określa zasady funkcjonowania fundacji. Sporządza się go w formie aktu notarialnego. Statut musi zawierać m.in.:
- Nazwę i siedzibę fundacji,
- Szczegółowy cel działania,
- Czas trwania (jeśli jest oznaczony),
- Wartość funduszu założycielskiego (minimum 100 000 zł),
- Zasady powoływania i odwoływania organów,
- Wskazanie beneficjentów (lub sposób ich określenia),
- Zasady zmiany statutu i likwidacji fundacji.
Praktyczna rada:
Dla zachowania poufności można w statucie nie wpisywać wszystkich beneficjentów z imienia i nazwiska, a np. wskazać „zstępnych fundatora” lub dodać szczegółową listę w osobnym dokumencie. Uwaga! Zawsze przynajmniej jeden beneficjent musi być ujawniony w zgromadzeniu beneficjentów.
3. Wniesienie majątku do fundacji
Fundator musi przekazać do fundacji majątek o wartości co najmniej 100 000 zł. Może to być gotówka, udziały w firmie, nieruchomość lub inny składnik majątku. Pozostały majątek można wnosić sukcesywnie, już po rejestracji fundacji.
Uwaga praktyczna:
Warto rozważyć, by fundusz założycielski pokryć gotówką, a udziały w spółkach lub nieruchomości wnosić później. Dzięki temu można uniknąć ryzyka związanego z ewentualnym odrzuceniem wniosku o rejestrację fundacji przez sąd.
Rejestracja fundacji rodzinnej – jak wygląda postępowanie?
Wniosek do sądu i rejestracja
Po sporządzeniu aktu założycielskiego i statutu (oba wymagają formy aktu notarialnego) fundator składa papierowy wniosek o wpis fundacji do Rejestru Fundacji Rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Do wniosku dołącza się:
- akt założycielski,
- statut,
- dokument potwierdzający wniesienie funduszu założycielskiego,
- listę członków organów fundacji,
- spis majątku.
Po wpisie do rejestru fundacja zyskuje osobowość prawną i może działać w pełnym zakresie. Od tego momentu osoby reprezentujące fundację ponoszą odpowiedzialność tylko za swoje działania sprzed rejestracji – z chwilą zatwierdzenia czynności przez właściwy organ odpowiedzialność ustaje.
Jawność rejestru:
Rejestr fundacji rodzinnych jest jawny – każdy może uzyskać odpisy, wyciągi czy zaświadczenia dotyczące podstawowych danych fundacji. Natomiast akta rejestrowe nie są już dostępne dla wszystkich, a jedynie dla osób mających interes prawny (np. fundator, beneficjenci, organy fundacji).
Praktyczny przykład:
Fundację rodzinną o nazwie „Rodzina Invest” założyli wspólnie Anna Nowicka i Tomasz Zieliński – dwójka niespokrewnionych wspólników prowadzących rodzinne firmy. W statucie szczegółowo określili sposób zarządzania majątkiem oraz zasady podejmowania decyzji w przypadku konfliktów. Do rejestru zgłosili pełną dokumentację, a po wpisie do rejestru fundacja mogła rozpocząć realizację świadczeń na rzecz dzieci i najbliższych osób obu fundatorów.
Majątek fundacji rodzinnej – jak nim zarządzać?
Co można wnieść do fundacji rodzinnej?
Do fundacji rodzinnej można wnieść:
- gotówkę,
- udziały i akcje w spółkach,
- nieruchomości,
- papiery wartościowe,
- prawa majątkowe (np. znaki towarowe).
Wartość minimalna funduszu założycielskiego wynosi 100 000 zł, ale może być ona wniesiona nie tylko w pieniądzu. Wniesienie majątku przez fundatora nie jest opodatkowane – to jedna z głównych przewag nad aportem do spółki kapitałowej.
Uwaga praktyczna:
Jeśli majątek przekazywany do fundacji pochodzi z majątku wspólnego małżonków, wymagana jest zgoda współmałżonka (art. 37 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Spis mienia i aktualizacja majątku
Fundator przygotowuje pierwszy spis mienia na etapie zakładania fundacji. W spisie wskazuje:
- składniki majątku,
- wartość rynkową i podatkową,
- osobę wnoszącą składnik majątku.
Kolejne aktualizacje spisu mienia są obowiązkiem zarządu fundacji.
Beneficjenci fundacji rodzinnej – kto i na jakich zasadach może korzystać z majątku?
Beneficjenci i ich prawa
Beneficjentem może być:
- dowolna osoba fizyczna (niekoniecznie członek rodziny fundatora),
- organizacja pożytku publicznego,
- sam fundator.
Fundator decyduje, kto jest beneficjentem i jakie świadczenia otrzyma (pieniężne, rzeczowe, czasowe, warunkowe – np. po osiągnięciu określonego wieku lub spełnieniu warunku, jak ukończenie studiów). Możliwe jest także wskazanie, że świadczenia mają przysługiwać zstępnym po linii krwi.
Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne i niedziedziczne – jeśli fundator chce, by kolejne pokolenia korzystały ze świadczeń, powinien odpowiednio uregulować to w statucie.
Przykład:
Fundacja „Nowe Horyzonty” została powołana przez panią Elżbietę, która w statucie wskazała, że beneficjentami będą jej synowie oraz wnuki, a wypłaty świadczeń dla wnuków zostaną uruchomione po ukończeniu przez nich 25 roku życia.
Organy fundacji rodzinnej – zarząd, rada nadzorcza, zgromadzenie beneficjentów
Zarząd fundacji
- Obowiązkowy organ, odpowiedzialny za prowadzenie spraw fundacji i realizację jej celów,
- Minimum jeden członek, muszą to być osoby fizyczne z pełną zdolnością do czynności prawnych,
- Zarząd prowadzi listę beneficjentów, wykonuje świadczenia, odpowiada za płynność finansową.
Rada nadzorcza
- Organ fakultatywny (obowiązkowy, jeśli beneficjentów jest co najmniej 25),
- Może mieć szeroki zakres uprawnień, w tym kontrolę nad działaniami zarządu,
- Członków rady powołuje fundator, a po jego śmierci – zgromadzenie beneficjentów.
Zgromadzenie beneficjentów
- Obowiązkowy organ, w którego składzie są wskazani przez fundatora beneficjenci,
- Zatwierdza sprawozdania, udziela absolutorium, decyduje o podziale zysku,
- Skład i kompetencje mogą być precyzyjnie określone w statucie.
Jaką działalność gospodarczą może prowadzić fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna nie służy do prowadzenia klasycznej działalności operacyjnej (np. sprzedaży towarów czy usług), lecz do ochrony majątku i zarządzania nim. Jednak ustawodawca przewidział katalog dozwolonych działań gospodarczych, m.in.:
- Zbywanie majątku,
- Najem, dzierżawa, udostępnianie mienia,
- Przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych,
- Obrót papierami wartościowymi,
- Udzielanie pożyczek określonym podmiotom,
- Produkcja wybranych produktów roślinnych i zwierzęcych (po spełnieniu warunków).
Przychody z tych działań nie są opodatkowane na bieżąco, a fundacja rozlicza CIT tylko w momencie wypłat świadczeń beneficjentom (po preferencyjnej stawce). Przekroczenie dozwolonego zakresu działalności gospodarczej powoduje natychmiastowe opodatkowanie 25% CIT.
Audyt i nadzór nad fundacją rodzinną
Fundacja rodzinna, jeśli spełnia warunki z ustawy o rachunkowości, podlega obowiązkowemu badaniu sprawozdania finansowego. Dodatkowo, co najmniej raz na cztery lata przeprowadza się audyt zarządzania majątkiem, przeprowadzany przez biegłego rewidenta, doradcę podatkowego, adwokata lub radcę prawnego.
Rozwiązanie i likwidacja fundacji rodzinnej
Kiedy można zlikwidować fundację rodzinną?
Fundacja rodzinna powinna służyć przez pokolenia, ale możliwa jest jej likwidacja np. gdy:
- upłynął czas, na jaki została powołana,
- osiągnięto jej cel,
- dalsze działanie jest niemożliwe lub niecelowe,
- sąd rejestrowy wyda decyzję o rozwiązaniu.
W statucie warto szczegółowo określić przesłanki i tryb likwidacji, a także zasady podziału majątku po rozwiązaniu fundacji.
Skutki podatkowe likwidacji
Wydanie majątku likwidacyjnego podlega 15% CIT, z możliwością odliczenia historycznego kosztu nabycia aktywów przez fundatora. Warto odpowiednio wcześniej zaplanować wniesienie majątku do fundacji, aby zminimalizować ryzyko wysokiego opodatkowania w przyszłości.
Kluczowe wskazówki i podsumowanie
- Fundacja rodzinna to skuteczne narzędzie sukcesji i ochrony majątku, ale jej utworzenie i prowadzenie wymaga starannego planowania – zarówno pod względem prawnym, jak i podatkowym.
- W statucie należy zadbać o elastyczność, poufność oraz przejrzyste zasady zarządzania i dziedziczenia świadczeń.
- Warto korzystać z pomocy wyspecjalizowanego notariusza oraz doradcy podatkowego, szczególnie przy planowaniu transferu majątku i rozliczeń podatkowych.
Podstawa prawna
- art. 1-105 – Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej
- art. 44 – Kodeks cywilny
- art. 37 § 1 – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- Ustawa o rachunkowości (w zakresie audytu)
- art. 101 § 2 – Kodeks cywilny (pełnomocnictwa)
Tematy porad zawartych w poradniku
- fundacja rodzinna sukcesja 2025
- opodatkowanie fundacji rodzinnej
- rejestracja fundacji rodzinnej krok po kroku
- zasady wypłat świadczeń z fundacji
- zarządzanie majątkiem w fundacji rodzinnej
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości (fundacje rodzinne)
- https://www.podatki.gov.pl/ – Portal podatkowy Ministerstwa Finansów
- https://bip.piotrkow-tryb.sr.gov.pl/ – Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim (rejestr fundacji rodzinnych)
- https://isap.sejm.gov.pl/ – Internetowy System Aktów Prawnych (ustawy, rozporządzenia)