Upowszechnienie narzędzi sztucznej inteligencji (AI) nie tylko zmienia sposób, w jaki powstają dzieła, ale wpływa również na sposób prowadzenia sporów sądowych dotyczących praw autorskich. Coraz częściej sądy, przedsiębiorcy i twórcy muszą odpowiadać na pytanie: czy dzieło zostało stworzone przez człowieka, czy przez AI? Ten dylemat ma bezpośredni wpływ na to, komu przysługują prawa autorskie i jakie działania można podjąć w sporze sądowym. Poniższy poradnik wyjaśnia, jak wygląda obecna sytuacja prawna i proceduralna w tym zakresie, na co należy zwrócić uwagę oraz jakie narzędzia dowodowe mogą być wykorzystane w postępowaniu cywilnym.
Dlaczego kwestia tworzenia dzieł przez AI jest istotna?
Rosnąca popularność narzędzi AI powoduje, że coraz trudniej jednoznacznie stwierdzić, czy dany tekst, obraz lub utwór muzyczny jest dziełem człowieka, czy produktem sztucznej inteligencji. Prawo autorskie nie chroni wytworów AI, co oznacza, że jeśli dzieło zostało wygenerowane przez algorytm, nie przysługuje mu ochrona jak utworowi ludzkiemu. Ta niepewność wpływa na wiele sporów, szczególnie gdy chodzi o podział praw autorskich, współautorstwo czy naruszenie praw autorskich.
Sądy i strony postępowania muszą zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, bo narzędzia wykrywające udział AI w procesie twórczym nie zawsze są skuteczne, a twórca może próbować ukryć, że korzystał ze sztucznej inteligencji. Warto wiedzieć, jakie prawa i obowiązki mają strony, jak zabezpieczyć swoje interesy oraz jakimi środkami dowodowymi można posłużyć się w procesie cywilnym.
Jakie wyzwania rodzi wykorzystanie AI w sporach prawnoautorskich?
Problemy praktyczne
Najczęstsze dylematy, z jakimi można się spotkać, to:
- Ustalenie, czy dzieło zasługuje na ochronę prawnoautorską – czy powstało dzięki działalności twórczej człowieka, czy zostało wygenerowane przez AI.
- Określenie, komu przysługują prawa autorskie – kto faktycznie jest autorem, zwłaszcza jeśli kilka osób przypisuje sobie autorstwo tego samego utworu.
- Zidentyfikowanie naruszenia praw autorskich – czy doszło do bezprawnego wykorzystania czyjegoś utworu, czy też naruszenie dotyczy wytworu AI.
Przykład 1 – spór o scenariusz filmowy
Wyobraź sobie sytuację, w której kilku współpracowników twierdzi, że jest współautorami scenariusza do filmu. Po pewnym czasie pojawia się podejrzenie, że część tekstu została wygenerowana przez narzędzie AI, ale nikt nie ma na to twardych dowodów, a sam autor nie przyznaje się do korzystania z AI. Sąd i strony mają utrudnione zadanie, bo tradycyjne metody dowodzenia autorstwa mogą okazać się niewystarczające.
Przykład 2 – konkurs plastyczny
Załóżmy, że uczestnik konkursu plastycznego zgłasza obraz pod tytułem „Kolory jesieni”, a inny uczestnik twierdzi, że praca ta została stworzona przez AI. Organizator i sąd muszą ustalić, czy rzeczywiście doszło do naruszenia regulaminu i praw autorskich, a jednocześnie brak jest jednoznacznych narzędzi, które mogą to wykazać.
Jakie środki dowodowe można wykorzystać w postępowaniu cywilnym dotyczącym utworów stworzonych przy użyciu AI?
Zgodnie z art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego, ciężar dowodu spoczywa na stronie, która wywodzi skutki prawne z określonych faktów. W przypadku podejrzenia wykorzystania AI, trzeba zebrać i przedstawić odpowiednie dowody. Oto, jakie możliwości przewiduje obecne prawo:
Detektory AI jako dowód
- Mimo ograniczonej skuteczności, raporty z programów wykrywających generowanie treści przez AI mogą być załączone do akt sprawy jako dowód na podejrzenie użycia AI.
Dowód z opinii biegłego
- Teoretycznie można wnosić o powołanie biegłego, który oceni, czy dzieło powstało przy użyciu AI, ale obecnie brakuje ekspertów o wymaganej specjalizacji. Opinie biegłych mogą być jednak przydatne do analizy procesu twórczego, np. porównania szkiców, notatek czy etapów powstawania dzieła.
Zmuszenie strony do wydania dokumentów lub wyjawienia materiałów dowodowych
- Strona może złożyć wniosek o wydanie lub wyjawienie dokumentów (np. historii edycji pliku, szkiców, korespondencji dotyczącej powstawania dzieła, historii używania narzędzi AI). W przypadku twórców korzystających z rozbudowanych narzędzi AI, może to obejmować również historię korzystania z danej platformy czy konta (np. ChatGPT).
Przykład wniosku
W sprawie o prawa autorskie do projektu graficznego, powód składa wniosek o wyjawienie przez pozwanego dokumentacji przedstawiającej kolejne etapy tworzenia projektu „Morskie inspiracje”. Jeśli pozwany nie przedstawi wymaganych dokumentów lub będą one niekompletne, sąd może uznać to za dowód wykorzystania AI (art. 233 § 2 k.p.c.).
Przesłuchanie strony i inne środki dowodowe
- Strona może żądać przesłuchania przeciwnika na okoliczność procesu twórczego (art. 299 k.p.c.).
- W przypadku wątpliwości co do kompetencji autora, można wnioskować o przeprowadzenie eksperymentu procesowego, np. odtworzenie procesu tworzenia podobnego dzieła na sali sądowej (art. 309 k.p.c.).
Sytuacja procesowa powoda i pozwanego – jakie narzędzia proceduralne są dostępne?
Powód, czyli osoba domagająca się ochrony swoich praw autorskich, ma większe możliwości w zakresie gromadzenia dowodów:
- Wniosek o zabezpieczenie środka dowodowego (art. 479 z indeksem 97 k.p.c.).
- Wniosek o wydanie lub wyjawienie środka dowodowego (art. 479 z indeksem 106 k.p.c.).
Pozwany (lub inny uczestnik postępowania) również może żądać wydania dokumentów na podstawie art. 248 § 1 k.p.c., a także domagać się przesłuchania strony (art. 299 k.p.c.).
Jak powinien zachować się sąd w sprawach o wykorzystanie AI w twórczości?
Sąd nie ma obowiązku z urzędu badać, czy utwór powstał przy pomocy AI, jeśli żadna ze stron nie zgłosi takiego zarzutu. Jednak jeśli zarzut zostanie podniesiony, sąd powinien szczegółowo wyjaśnić ten aspekt, bazując na dostępnych dowodach i oświadczeniach stron.
Gdy strona odmawia wydania dokumentacji procesu twórczego, sąd powinien korzystać z przepisów umożliwiających negatywną ocenę takiego zachowania (art. 233 § 2 k.p.c.). Ponadto sądy powinny stanowczo egzekwować obowiązek prawdomówności stron (art. 3 k.p.c.) i w razie wprowadzenia sądu w błąd – składać zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (art. 233 k.k.).
Odpowiedzialność za zatajenie wykorzystania AI i przedstawianie dzieła jako własnego
Zatajanie przez stronę faktu, że dzieło powstało przy użyciu AI, i przypisywanie sobie autorstwa, może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilną, ale i karną:
- Fałszywe zeznania lub wprowadzenie sądu w błąd (art. 233 Kodeksu karnego) – grozi za to odpowiedzialność karna.
- Fałszerstwo materialne dokumentu (art. 270 § 1 k.k.), gdy dzieło stanowi przedmiot lub zapisany nośnik informacji i jest przedstawiane jako dowód praw autorskich.
- Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy (art. 272 k.k.).
Podsumowanie – najważniejsze wskazówki
- Tworzenie dzieł z wykorzystaniem AI może istotnie wpłynąć na rozstrzygnięcia sądowe w sprawach o prawa autorskie.
- Sąd bada udział AI w procesie twórczym tylko wtedy, gdy zostanie to podniesione przez stronę.
- Kluczową rolę odgrywa materiał dowodowy – raporty detektorów AI, dokumentacja procesu twórczego, przesłuchanie stron, wnioski o wydanie/wyjawienie dokumentów.
- Strona, która zataja wykorzystanie AI lub fałszywie przypisuje sobie autorstwo, może ponosić odpowiedzialność karną.
- Zarówno powód, jak i pozwany, mają określone środki proceduralne umożliwiające pozyskanie materiału dowodowego – warto z nich korzystać.
Podstawa prawna
- art. 1 ust. 1, art. 2 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 232, art. 233 § 1 i § 2, art. 248 § 1, art. 299, art. 309, art. 47989, art. 47997, art. 479106 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 233, art. 270 § 1, art. 272 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
Tematy porad zawartych w poradniku
- prawa autorskie a AI w 2025
- dowodzenie użycia AI w sądzie
- utwory generowane przez sztuczną inteligencję
- ochrona prawna dzieł stworzonych przez AI
- odpowiedzialność za ukrywanie udziału AI w twórczości