Zasada uczciwej konkurencji to jeden z filarów systemu zamówień publicznych w Polsce. Choć z pozoru może wydawać się oczywista, jej praktyczne zastosowanie nastręcza wielu trudności zarówno zamawiającym, jak i wykonawcom. Zrozumienie, czym dokładnie jest uczciwa konkurencja i jakie działania mogą ją naruszać, jest kluczowe dla przeprowadzenia postępowania zgodnie z prawem i bez ryzyka jego unieważnienia. Ten poradnik wyjaśnia najważniejsze zagadnienia związane z tą zasadą i pokazuje, jak ją stosować w praktyce.
Czym jest zasada uczciwej konkurencji?
Zgodnie z art. 16 pkt 1 ustawy Prawo zamówień publicznych, zamawiający ma obowiązek przygotować i przeprowadzić postępowanie w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców.
W praktyce oznacza to, że:
- zamawiający tworzy warunki, które umożliwiają wykonawcom realne i uczciwe konkurowanie o zamówienie,
- nie może preferować żadnego wykonawcy, ani pośrednio, ani bezpośrednio,
- musi również reagować na wszelkie próby zakłócenia konkurencji przez innych uczestników postępowania.
To zamawiający kształtuje warunki konkurencji – poprzez opis przedmiotu zamówienia, warunki udziału w postępowaniu czy kryteria oceny ofert – i to na nim spoczywa obowiązek zapewnienia uczciwej rywalizacji.
Czym różni się uczciwa konkurencja od równego traktowania wykonawców?
Te dwie zasady są często mylone lub traktowane łącznie, ale mają odrębny charakter:
- Zasada równego traktowania dotyczy bezpośrednio czynności proceduralnych zamawiającego – chodzi o to, by wobec wszystkich wykonawców stosował te same zasady i standardy.
- Zasada uczciwej konkurencji ma szerszy charakter – obejmuje również działania wykonawców, a jej celem jest umożliwienie im realnego konkurowania ze sobą na uczciwych warunkach.
Innymi słowy, równe traktowanie to warunek uczciwej konkurencji, ale nie wyczerpuje jej treści.
Obowiązki zamawiającego wynikające z zasady uczciwej konkurencji
Zamawiający musi:
- tak opisać przedmiot zamówienia, by nie eliminować niepotrzebnie potencjalnych wykonawców,
- nie stosować nadmiernych wymagań formalnych lub technicznych,
- nie tworzyć warunków, które faworyzują konkretnego dostawcę (np. wskazując markę bez dopuszczenia równoważnych rozwiązań),
- zapobiegać konfliktowi interesów i działać transparentnie.
📌 Przykład
Urząd Miasta w Żarnowcu ogłosił przetarg na dostawę sprzętu komputerowego, wskazując w opisie przedmiotu zamówienia konkretnego producenta i model. Nie dopuścił jednak równoważnych rozwiązań. Takie działanie narusza zasadę uczciwej konkurencji – wykonawcy oferujący sprzęt innych firm zostali z góry wykluczeni.
Jak zamawiający może naruszyć zasadę uczciwej konkurencji?
Zamawiający może naruszyć tę zasadę zarówno działaniem, jak i zaniechaniem:
✅ Przykłady działań naruszających zasadę:
- ustalanie warunków udziału w postępowaniu w sposób arbitralny lub nieproporcjonalny,
- opis przedmiotu zamówienia wskazujący na konkretnego producenta,
- formułowanie kryteriów oceny ofert w sposób nieweryfikowalny lub nietransparentny.
✅ Przykłady zaniechań:
- brak reakcji na porozumienie wykonawców mające na celu zakłócenie konkurencji,
- niereagowanie na składanie nieprawdziwych oświadczeń,
- zaniechanie wykluczenia wykonawcy wcześniej zaangażowanego w przygotowanie postępowania, mimo istnienia ryzyka zakłócenia konkurencji.
📌 Przykład
W przetargu na usługę ochrony dla jednostki wojskowej w Rypinie jeden z wykonawców złożył ofertę z rażąco niską ceną. Zamawiający zignorował zgłoszenie konkurencji, że oferta zawiera fikcyjne dane dotyczące zatrudnienia pracowników. Brak weryfikacji i działania w takiej sytuacji narusza zasadę uczciwej konkurencji.
Kiedy wykonawca narusza uczciwą konkurencję?
Nieuczciwe działania wykonawców również wpływają na uczciwość postępowania. Ustawodawca przewidział mechanizmy ich eliminacji:
⚖️ Zgodnie z:
- art. 108 ust. 1 pkt 5 p.z.p., wyklucza się wykonawcę, który zawarł z innym wykonawcą porozumienie mające na celu zakłócenie konkurencji,
- art. 226 ust. 1 pkt 7 p.z.p., odrzuca się ofertę złożoną w warunkach czynu nieuczciwej konkurencji, w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
🔍 Kiedy mamy do czynienia z czynem nieuczciwej konkurencji?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, musi być spełnione łącznie:
- działanie w związku z działalnością gospodarczą,
- sprzeczność z prawem lub dobrymi obyczajami,
- zagrożenie interesu innego przedsiębiorcy lub klienta, lub jego naruszenie.
Czy zamawiający musi dopuścić wszystkich wykonawców?
❌ Nie. Zasada uczciwej konkurencji nie oznacza obowiązku dopuszczenia każdego chętnego.
Oznacza jedynie, że warunki udziału w postępowaniu powinny:
- być adekwatne do przedmiotu zamówienia,
- nie eliminować niepotrzebnie wykonawców,
- umożliwiać rywalizację podmiotom, które realnie mogą spełnić oczekiwania zamawiającego.
Jakie korzyści daje zachowanie uczciwej konkurencji?
Zgodnie z teorią i praktyką ekonomii, uczciwa konkurencja w postępowaniach publicznych przyczynia się do:
- obniżania cen,
- poprawy jakości usług i produktów,
- eliminacji nieefektywnych podmiotów,
- wzrostu innowacyjności,
- lepszego wykorzystania środków publicznych.
Podsumowanie – co powinien zapamiętać zamawiający?
📌 Zasada uczciwej konkurencji:
- nakłada obowiązki na zamawiającego i wykonawców,
- wymaga aktywnego działania i reagowania na zagrożenia,
- nie oznacza obowiązku otwartości na każdego wykonawcę, ale racjonalnego i przejrzystego kształtowania warunków udziału,
- łączy się z zasadą równego traktowania, ale ma własne, odrębne znaczenie.
Podstawa prawna:
- art. 16 pkt 1, art. 56 ust. 1, art. 108 ust. 1 pkt 5 i 6, art. 109 ust. 1 pkt 6, art. 226 ust. 1 pkt 7 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1605 ze zm.),
- art. 3 ust. 1 – ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2022 r. poz. 1233).
Tematy porad zawartych w poradniku:
- uczciwa konkurencja w zamówieniach,
- obowiązki zamawiającego w przetargu,
- nieuczciwe praktyki wykonawców,
- wykluczenie z postępowania przetargowego,
- prawo zamówień publicznych 2025