Zarzuty formalne i materialne w odpowiedzi na pozew mogą decydować o wyniku sprawy sądowej – nawet zanim dojdzie do rozpatrzenia jej istoty. Umiejętne posłużenie się takimi zarzutami jak nieistnienie roszczenia, przedwczesność powództwa, przedawnienie czy upływ terminu zawitego może doprowadzić do oddalenia powództwa w całości, co czyni je wyjątkowo skutecznym narzędziem obrony procesowej. W tym poradniku wyjaśniam, kiedy i jak z nich korzystać – z przykładami i podstawą prawną.
✅ Zarzut nieistnienia roszczenia – na czym polega?
Nieistnienie roszczenia oznacza, że roszczenie w ogóle nie przysługuje powodowi wobec pozwanego – czyli nie ma podstaw do domagania się świadczenia. Ten zarzut bywa często związany z brakiem legitymacji procesowej – np. powód pozwał osobę, która nie jest stroną stosunku prawnego.
🔍 Przykład z praktyki:
Pan Mariusz prowadzący firmę budowlaną z Lublina pozwał spółkę MiedźPol Sp. z o.o. za rzekome niewypłacenie wynagrodzenia za wykonanie zlecenia. Tymczasem umowa o dzieło była zawarta z osobą fizyczną – właścicielem innej spółki, który jedynie korzystał z konta mailowego firmy MiedźPol. Sąd oddalił powództwo, uznając, że roszczenie nie istnieje wobec pozwanego, bo nie był on stroną umowy.
🧩 Wskazówki:
- Nie trzeba udowadniać, że roszczenie nie istnieje – wystarczy wskazać okoliczności faktyczne, które to sugerują.
- Można złożyć wniosek o przekształcenie podmiotowe (np. wskazując właściwego pozwanego) – na podstawie art. 194 § 1 k.p.c..
⏳ Zarzut przedwczesności powództwa – czyli zanim roszczenie stało się wymagalne
Powództwo może zostać oddalone, jeśli zostało wniesione zbyt wcześnie, czyli zanim roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność to moment, od którego dłużnik ma obowiązek spełnienia świadczenia. Bez tego warunku roszczenie jest bezskuteczne procesowo.
⚖️ Definicja z ustawy:
Art. 455 Kodeksu cywilnego – „Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.”
💼 Przykład z praktyki:
Spółka usługowa „KompSerwis” złożyła pozew o zapłatę faktury na 30 tys. zł, zanim jeszcze minął termin płatności wskazany na fakturze. Pozwany podniósł zarzut przedwczesności powództwa, wykazując, że nie upłynął jeszcze nawet termin spełnienia świadczenia. Sąd oddalił powództwo jako wniesione przedwcześnie.
🧩 Wskazówki:
- Zarzut przedwczesności jest czysto formalny, ale bardzo skuteczny.
- Powództwo można ponowić, gdy roszczenie stanie się wymagalne.
- Wskazane jest załączenie do odpowiedzi na pozew dowodów: wezwania do zapłaty, umowy, terminu płatności itd.
📅 Zarzut przedawnienia roszczenia – kiedy go podnosić?
Zarzut przedawnienia oznacza, że roszczenie co prawda istniało, ale upłynął ustawowy termin, w którym można było go dochodzić przed sądem. Odmiennie niż przy terminach zawitych – sąd nie bierze pod uwagę przedawnienia z urzędu. Pozwany musi sam go podnieść.
📌 Podstawa prawna:
Art. 120 § 1 Kodeksu cywilnego – „Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne…”
💼 Przykład z praktyki:
Pani Alina z Wrocławia pozwała byłego wspólnika o zwrot 50 tys. zł z tytułu pożyczki udzielonej w 2015 roku. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia, wskazując, że roszczenie było wymagalne w 2016 roku, a pozew złożono dopiero w 2023. Sąd uwzględnił zarzut i oddalił powództwo.
🧩 Wskazówki:
- Przedawnienie może być skutecznie podniesione nawet w postępowaniu apelacyjnym – pod warunkiem spełnienia przesłanek z art. 381 k.p.c..
- W pozwie zawsze należy sprawdzić daty: wymagalności, zawiadomienia dłużnika, działań przerywających bieg przedawnienia.
Zarzut upływu terminu zawitego – czyli utrata prawa z mocy prawa
W przeciwieństwie do przedawnienia, upływ terminu zawitego (prekluzyjnego) prowadzi do bezpowrotnej utraty prawa – sąd nie ma tu żadnej swobody oceny. Co ważne, sąd uwzględnia ten zarzut z urzędu, nawet jeśli pozwany sam go nie podniesie.
Termin zawity dotyczy przede wszystkim uprawnień o charakterze materialnym, które muszą zostać zrealizowane w określonym czasie – np. odwołania od wypowiedzenia umowy, zgłoszenia roszczeń z rękojmi, zaskarżenia uchwał wspólnoty lub spółki, itp.
⚠️ Różnica w stosunku do przedawnienia:
| Cecha | Przedawnienie | Termin zawity |
|---|---|---|
| Możliwość podniesienia przez sąd z urzędu | ✖ NIE | ✔ TAK |
| Możliwość dochodzenia roszczenia po terminie | ✔ TAK (jeśli pozwany nie podniesie zarzutu) | ✖ NIE (prawo wygasa z mocy prawa) |
| Charakter terminu | względny (chroni dłużnika) | bezwzględny (ogranicza uprawnienie) |
🧩 Przykład z praktyki:
Spółka „DeltaReklama” wypowiedziała umowę o współpracę z agencją graficzną, wskazując jako przyczynę nieterminową realizację projektów. Agencja pozwała spółkę po 7 miesiącach od wypowiedzenia, domagając się odszkodowania za bezpodstawne rozwiązanie kontraktu.
Sąd oddalił powództwo, ponieważ zgodnie z umową roszczenia odszkodowawcze mogły być zgłoszone w terminie 3 miesięcy od wypowiedzenia. Był to termin zawity, a jego przekroczenie spowodowało wygaśnięcie prawa.
📌 Wskazówki:
- Sprawdź, czy w umowie, ustawie lub wewnętrznych regulacjach (np. statucie, uchwale) nie ma określonego terminu na wykonanie danej czynności prawnej.
- W razie wątpliwości – powołaj się na upływ terminu zawitego alternatywnie do przedawnienia.
📄 Co daje skuteczne podniesienie tych zarzutów?
Jeśli sąd uwzględni którykolwiek z omówionych zarzutów – oddali powództwo bez konieczności rozpatrywania jego merytorycznych podstaw. Dzięki temu pozwany nie musi bronić się co do meritum (np. wykazywać, że dług nie istnieje albo że nie doszło do szkody).
Zarzuty te są skutecznym „pierwszym murem” obrony procesowej. Ich podniesienie powinno być dokładnie uzasadnione – nawet jeśli nie wymagają udowadniania w ścisłym sensie, to sąd musi mieć podstawy faktyczne do ich uwzględnienia.
📚 Podstawa prawna
- art. 194 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 381 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 455, art. 457, art. 498 § 1, art. 120, art. 442¹ – Kodeks cywilny
🧠 Tematy porad zawartych w poradniku
- zarzut nieistnienia roszczenia
- przedwczesność powództwa w sądzie
- zarzut przedawnienia roszczenia 2025
- termin zawity a przedawnienie
- skuteczne zarzuty w odpowiedzi na pozew
🔗 Przydatne linki do urzędowych stron
- https://orzeczenia.sn.pl – Orzecznictwo Sądu Najwyższego
- https://isap.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych